حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُوسَى الرَّازِىُّ أَخْبَرَنَا عِيسَى بْنُ يُونُسَ عَنْ ثَوْرٍ عَنِ الْحُصَيْنِ الْحُبْرَانِىِّ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "مَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَكَلَ فَمَا تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ وَمَا لاَكَ بِلِسَانِهِ فَلْيَبْتَلِعْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَتَى الْغَائِطَ فَلْيَسْتَتِرْ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ إِلاَّ أَنْ يَجْمَعَ كَثِيبًا مِنْ رَمْلٍ فَلْيَسْتَدْبِرْهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَلْعَبُ بِمَقَاعِدِ بَنِى آدَمَ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ." [ قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَاهُ أَبُو عَاصِمٍ عَنْ ثَوْرٍ قَالَ حُصَيْنٌ الْحِمْيَرِىُّ وَرَوَاهُ عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنْ ثَوْرٍ فَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ . قَالَ أَبُو دَاوُدَ أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ هُوَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .]

Bize İbrahim b. Musa er-Razî, ona İsa b. Yunus, ona Sevr, ona Husayn el-Hubrânî, ona da Ebu Saîd'in rivayet ettiğine göre Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: "Gözlerine sürme çeken kimse tek sayıda çeksin. Böyle yapan güzel yapmış olur. Yapmayana da sorumluluk yoktur. Taşla taharet alan da tek sayıyla yapsın. Böyle yapan iyi yapmış olur, yapmayana da günah yoktur. Yemek yiyen dişlerinin dibinde kalan kırıntıları dışarı çıkarsın. Ağzında geri kalanı dili ile toplarsa yutsun. Böyle yapan iyi yapmış olur, yapmayana ise sorumluluk yoktur. Abdest bozmak isteyen kişi kendini korusun. Korunacak yer bulamayan kimse kum biriktirerek onu arkasına alsın. Çünkü şeytan insanoğlunun oturaklarıyla oynar. Kim böyle yaparsa iyi yapar, yapmazsa sorumluluk yoktur." [Ebu Davud der ki: 'Bu hadisi Ebu Asım bu şekilde Sevr'den rivayet etmiş ancak Husayn el-Hubrânî yerine 'Husayn el-Himyerî' demiştir.'] [Yine Ebu Davud şöyle demiştir: 'Abdülmelik b. Sabbah da bu hadisi Sevr'den rivayet etmiş, o da Ebu Saîd el-Hudrî yerine 'Ebu Saîd el-Hayr' demiştir. Ebu Davud, Ebu Saîd el-Hayr Hz. Peygamber'in (sav) ashabından olduğunu söylemektedir.]

Açıklama: Beden temizliği veya özel hayata ilişkin tavsiyelerde bulunan Hz. Peygamber, önerilen fiillerin yapılamaması durumunda bir sorumluluğun olmadığını vurgulamıştır. Bu yaklaşım müslümanların birbirlerine ilişkin değerlendirmelerinde hoşgörülü olmalarını zorunlu kılmaktadır. Ancak tuvalet ihtiyacının giderilmesi için yer seçimi, idrar serpintilerinden korunulması, büyük abdeste ilişkin temizlikte titiz davranılması ve avret mahallinin başkaları tarafından görülmemesi için çaba sarfedilmesini; bunun için de örtünün arkasında yapılmasını veya kum gibi şeylerden engeller oluşturulmasını önermektedir. Burada zikredilen şeytanın insanoğlunun oturaklarıyla oynama fiilini sembolik olarak düşünmek gerekmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 19, /18

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ الصَّبَّاحِ حَدَّثَنَا ثَوْرُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ حُصَيْنٍ الْحِمْيَرِىِّ عَنْ أَبِى سَعِيدِ الْخَيْرِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ " مَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ وَمَنْ لاَكَ فَلْيَبْتَلِعْ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَتَى الْخَلاَءَ فَلْيَسْتَتِرْ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ إِلاَّ كَثِيبًا مِنْ رَمْلٍ فَلْيَمْدُدْهُ عَلَيْهِ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَلْعَبُ بِمَقَاعِدِ ابْنِ آدَمَ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ ."

Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Abdülmelik b. Sabbah, ona Sevr b. Yezid, ona Husayn (b. Abdurrahman) el-Himyerî, ona Ebu Said el-Hayr (Âmir b. Sa'd el-Hubrânî), ona Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Taş ile istinca eden kimse (taş sayısını) tek yapsın. Kim böyle yaparsa şüphesiz güzel (bir iş) yapmış olur, yapmayan kimse için de sıkıntı yoktur. Dişlerinin arasını (kürdan ve benzeri ile) kurcalayan kimse (dişleri arasından çıkardığını yutmayıp) dışarı atsın. (Dişleri arasında kalan veya diş etleri ile damak üzerinde duran yemek kırıntısını) dili ile çıkaran kimse (çıkardığını) yutsun. Kim böyle yaparsa güzel (bir iş) yapmış olur. Yapmayan kimse için sıkıntı yoktur. Abdest bozmaya giden kimse gizlensin. Şayet kum yığınından başka bir siper bulamazsa ondan faydalanmaya çalışsın. Çünkü şüphesiz şeytan insan oğlunun makatları (abdest bozmak için oturdukları yerlerde) oynarlar. Kim (böyle) yaparsa güzel (bir iş) yapmış olur. Yapmayan için sıkıntı yoktur."

Açıklama: Hadisin râvilerinden Ebu Said el-Hayr hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Tabâkat kitaplarında isminin Âmir b. S'ad, ya da Ziyad b. Sa'd olduğu, nisbesinin el-Hayr, el-Enmaârî ya da el-Hubrânî olduğu, kendisinin sahabe ya da tabiin tabakasında yer aldığı gibi bilgilere rastlanmaktadır. (Mizzî, Tehzîbu'l-kemâl, Beyrut 1400/1980, 33: 353) Elbani مَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ kısmı sahih diğer kısım zayıftır demiştir.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 23, /67

أَخْبَرَنَا أَبُو عَاصِمٍ حَدَّثَنَا ثَوْرُ بْنُ يَزِيدَ حَدَّثَنَا حُصَيْنٌ الْحِمْيَرِىُّ أَخْبَرَنَا أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم: "مَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ ، مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ ، وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ ، مَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ ، مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ ، وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ ، مَنْ أَكَلَ فَلْيَتَخَلَّلْ فَمَا تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ وَمَا لاَكَ بِلِسَانِهِ فَلْيَبْتَلِعْ من فعل ذلك فقد أحسن و من لا فلا حرج مَنْ أَتَى الْغَائِطَ فَلْيَسْتَتِرْ ، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ إِلاَّ كَثِيبَ رَمْلٍ فَلْيَسْتَدْبِرْهُ ، فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ يَتَلاَعَبُونَ بِمَقَاعِدِ بَنِى آدَمَ ، مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ ، وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ ."

Bize Ebu Asım [Dahhâk b. Mahled], ona Sevr b. Yezid, ona Husayn [b. Abdurrahman] el-Himyeri, ona Ebu Saîd [Âmir b. Sa'd] el-Hayr, ona da Ebu Hüreyre, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Gözüne sürme çeken kimse [sürme sayısını] tek yapsın. Bunu yapan güzel yapmış olur. Yapmayana da hiçbir günah yoktur. Avret mahallini taşla temizleyen kimse [taş sayısını] tek yapsın. Bunu yapan güzel yapmış olur. Yapmayana da hiçbir günah yoktur. Yemek yiyen kimse dişlerinin arasında kalan kırıntıları [kürdan gibi bir şeyle] temizlesin ve çıkan kırıntıları dışarı atsın. Diliyle [çıkarıp] ağzında dolaştırdığı şeyleri ise yutsun! Abdest bozmaya giden kimse gizlensin. Bir kum yığınından başka bir bulamayan kimse onu arkasına alsın. Çünkü şeytanlar ademoğlunun makatlarıyla oynar. Bunu yapan güzel yapmış olur. Yapmayana da hiçbir günah yoktur."

Açıklama: hadiste geçen "Şeytanın ademoğlunun makatıyla oynar" ifadesi günaha ve yanlış düşünceye sevkeder anlamındadır. Örtülmesi gereken yerleri örtmeyen ve sakınmayan kimse başkalarının yanlış ve kötü düşüncelere kapılmasına yol açabilir.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 5, 1/524

حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عُمَرَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ الصَّبَّاحِ بِإِسْنَادِهِ نَحْوَهُ وَزَادَ فِيهِ: "وَمَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ لاَكَ فَلْيَبْتَلِعْ ."

Bize Abdurrahman bin Ömer, ona Abdülmelik b. Sabbâh, aynı isnadla [ona Sevr b. Yezid, ona Husayn b. Abdurrahman, ona Amir b. Sa'd, ona da Ebu Hüreyre, Rasulullah'tan (sav)] benzer metni rivayet ederek şu ilavede bulundu: "Gözüne sürme süren kimse sürmeyi tek sayıda yapsın. Böyle yapan kimse iyi bir amel işlemiş olur, yapmayan da günaha girmiş olmaz. [Dişler arasında kalan yemek kırıntılarını] dili ile çıkaran kimse onu yutsun."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 23, /67

أَخْبَرَنَا أَبُو عَاصِمٍ حَدَّثَنَا ثَوْرُ بْنُ يَزِيدَ حَدَّثَنَا حُصَيْنٌ الْحِمْيَرِىُّ أَخْبَرَنِى أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم: "مَنْ أَكَلَ فَلْيَتَخَلَّلْ ، فَمَا تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ ، وَمَا لاَكَ بِلِسَانِهِ فَلْيَبْتَلِعْ."

Bize Ebu Asım [Dahhâk b. Mahled], ona Sevr b. Yezid, ona Husayn [b. Abdurrahman] el-Himyeri, ona Ebu Saîd [Âmir b. Sa'd] el-Hayr, ona da Ebu Hüreyre (ra), Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Yemek yiyen kimse dişlerinin arasında kalan kırıntıları [kürdan gibi bir şeyle] temizlesin ve çıkan kırıntıları dışarı atsın. Diliyle [çıkarıp] ağzında dolaştırdığı şeyleri ise yutsun!"

• Dârimî Sünen-i Dârimî Et'ime 42, 2/1323

أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ : عَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ الْمُقْرِئُ أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ يَعْقُوبَ الْقَاضِى حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ أَخْبَرَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ كَثِيرٍ عَنْ حَصِينٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ قَيْسٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الأَشْعَثِ قَالَ : دَخَلْتُ عَلَى عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا فَحَدَّثَتْنِى قَالَتْ : بَيْنَمَا أَنَا قَاعِدَةٌ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- جَاءَ ثَلاَثَةُ نَفَرٍ مِنَ الْيَهُودِ فَاسْتَأْذَنَ أَحَدُهُمْ. وَذَكَرَ الْحَدِيثَ وَفِيهِ عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« تَدْرِينَ عَلَى مَا حَسَدُونَا ». قُلْتُ : اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ :« فَإِنَّهُمُ حَسَدُونَا عَلَى الْقِبْلَةِ الَّتِى هُدِينَا لَهَا وَضَلُّوا عَنْهَا ، وَعَلَى الْجُمُعَةِ الَّتِى هُدِينَا لَهَا وَضَلُّوا عَنْهَا ، وَعَلَى قَوْلِنَا خَلْفَ الإِمَامِ آمِينَ ».

• Beyhakî Sünen-i Kebir Salât 2479, 3/441