أَخْبَرَنَا يُونُسُ بْنُ عَبْدِ الأَعْلَى قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ قَالَ قَالَ مُعَاوِيَةُ بْنُ صَالِحٍ وَحَدَّثَنِى يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنْ عَمْرَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ لَمَّا أَتَى نَعْىُ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ وَجَعْفَرِ بْنِ أَبِى طَالِبٍ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَوَاحَةَ جَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُعْرَفُ فِيهِ الْحُزْنُ وَأَنَا أَنْظُرُ مِنْ صِئْرِ الْبَابِ فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ إِنَّ نِسَاءَ جَعْفَرٍ يَبْكِينَ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم " انْطَلِقْ فَانْهَهُنَّ " . فَانْطَلَقَ ثُمَّ جَاءَ فَقَالَ قَدْ نَهَيْتُهُنَّ فَأَبَيْنَ أَنْ يَنْتَهِينَ . فَقَالَ " انْطَلِقْ فَانْهَهُنَّ " . فَانْطَلَقَ ثُمَّ جَاءَ فَقَالَ قَدْ نَهَيْتُهُنَّ فَأَبَيْنَ أَنْ يَنْتَهِينَ . قَالَ " فَانْطَلِقْ فَاحْثُ فِى أَفْوَاهِهِنَّ التُّرَابَ ". فَقَالَتْ عَائِشَةُ فَقُلْتُ أَرْغَمَ اللَّهُ أَنْفَ الأَبْعَدِ إِنَّكَ وَاللَّهِ مَا تَرَكْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَمَا أَنْتَ بِفَاعِلٍ .

Bize Yunus b. Abdula'la, ona Abdullah b. Vehb, ona Muaviye b. Salih ve Yahya b. Said, ona Amre (bt. Abdurrahmân), ona da Aişe (r. anha) şöyle rivayet etmiştir: Zeyd b. Hârise, Cafer b. Ebu Talib ve Abdullah b. Revâha'nın (r. anhüm) (Mute'de) öldürüldükleri haberi geldiği zaman Rasulullah (sav), kendisinde hüzün görülür bir şekilde oturdu. Ben de kapının aralığından Rasulullah'ın durumunu takip ediyordum. Bu sırada bir adam Rasulullah'a (sav) geldi ve Cafer'in ailesindeki kadınlarının ağladıklarını söyledi. Rasulullah da o kimseye, "Git ve onları (yüksek sesle feryat ederek ağlamalarını) engelle" dedi. O adam gitti sonra tekrar gelerek 'Ben kadınları uyardım ancak onlar durmadılar' dedi. Rasulullah (sav) (tekrar) "Git ve onları (yüksek sesle feryat ederek ağlamalarını) engelle" buyurdu. Adam gitti, sonra geri gelerek (tekrar) 'Ben kadınları uyardım ancak onlar durmadılar' dedi. Bu sefer Rasulullah (sav) "Git ve o kadınların ağızlarına toprak saç!" buyurdu. Aişe (r. anha) de bunun üzerine şöyle dedi: 'Ben o adama, Allah senin burnunu toprağa sürtsün (zelil etsin)! Vallahi sen ne Rasulullah'ı (bulunduğu meşakkati ve hüznü içinde kendi haline) bıraktın, ne de sana verdiği emri yerine getirdin! diye çıkıştım.'

• Nesâî Sünen-i Nesâî Cenâiz 1848, /2209

أَخْبَرَنَا وَهْبُ بْنُ جَرِيرٍ وَيَزِيدُ بْنُ هَارُونَ وَأَبُو نُعَيْمٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى قَتَادَةَ عَنْ أَبِيهِ أَنَّ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« لاَ يَمَسَّ أَحَدُكُمْ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ وَلاَ يَتَمَسَّحْ بِيَمِينِهِ ».

Bize Vehb b. Cerîr, ona Yezid b. Harun ve Ebu Nuaym, onlara Hişam b. Abdullah, ona Yahya b. (Kesir), ona Ebu Katade, ona da babası (Haris b. Rib'î es-Sülemî), Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Hiçbiriniz erkeklik organını sağ eliyle tutmasın, sağ eliyle istincâ da etmesin."

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 13, 1/533

حَدَّثَنَا خَلَفُ بْنُ الْوَلِيدِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مَعْشَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نُجَيٍّ عَنْ عَمْرَةَ بِنْتِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ عَطَسَ رَجُلٌ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَا أَقُولُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ الْقَوْمُ مَا نَقُولُ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قُولُوا لَهُ يَرْحَمُكَ اللَّهُ قَالَ مَا أَقُولُ لَهُمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قُلْ لَهُمْ يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ

Açıklama: Ravilerden Ebu Maşer Necîh b. Abdurrahman es-Sindî yaşlanınca ihtilat etti zayıf bir ravidir.(İbn Hacer, Tehzib, X, 374-375; Zirikli, A'lâm, VIII, 14). Ravilerden Abdullah b. Nücey el-Hadrami hakkında el-Buhari tenkid vardır demektedir. Buhari, Tarihul-Kebir, V, 214).

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Aişe bt. Ebubekir 25001, 8/118

حَدَّثَنَا الْحَكَمُ بْنُ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِي الرِّجَالِ قَالَ عَبْد اللَّهِ وَسَمِعْتُهُ مِنْ الْحَكَمِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِي الرِّجَالِ قَالَ قَالَ أَبِي فَذَكَرَهُ عَنْ أُمِّهِ عَمْرَةَ عَنْ عَائِشَةَ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِ جَارَهُ وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ

Açıklama: Hadis mütabileriyle birlikte sahih li ğayrihidir.

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Aişe bt. Ebubekir 24908, 8/98

أَخْبَرَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ بْنُ الْفَضْلِ أَنْبَأَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ سُفْيَانَ حَدَّثَنَا أَبُو نُعَيْمٍ حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ زَيْدٍ أَبُو يَحْيَى الْمُلاَئِىُّ حَدَّثَنِى زَيْدٌ الْعَمِّىُّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا صَافَحَ أَوْ صَافَحَهُ الرَّجُلُ لاَ يَنْزِعُ يَدَهُ مِنْ يَدِهِ حَتَّى يَكُونَ الرَّجُلُ يَنْزِعُ فَإِنِ اسْتَقْبَلَهُ بِوَجْهِهِ لاَ يَصْرِفُهُ عَنْهُ حَتَّى يَكُونَ الرَّجُلُ يَنْصَرِفُ وَلَمْ يُرَ مُقَدِّمًا رُكْبَتَيْهِ بَيْنَ يَدَىْ جَلِيسٍ لَهُ.

Açıklama: Hadis Hz. Peygamber’in (s.a.v.) diğer insanlara karşı nezaket ve zerafetini anlatmaktadır. Hadisin sahabî ravisi olan Enes b. Malik, on yaşından itibaren on yıl süreyle Resûl-i Ekrem’in yanında bulunan ve çocuk ve bir genç olarak Ona hizmet etmiş birisidir. O aynı zamanda Hz. Peygamber’in hayatının en iyi bir gözlemcisidir. Bunun sonucu olarak rivayet ettiği 2286 hadisle en çok hadis rivayet eden üçüncü sahabî olmuştur. Enes b. Malik Resûlullah’ın şemaili ve ahlâkı hakkında da birçok hadisin ravisi durumundadır. Yukarıdaki hadis, küçük lafız farklılıklarıyla birçok kaynakta yer almıştır. İsnadda da bazı farklılıklar mevcuttur. (Beyhaki, es-Sünenü’l-kübra, X, 324, No: 20790; el-Âdâb, s. 67, No: 162; Şuabü’l-iman, X, 449, No: 7780; İbn Mübarek, ez-Zühd ve’r-rakâik, s. 132, No: 392; Tirmizi, Sıfatü’l-kıyame, 46; İbn Mace, Edeb, 21). Tirmizi hadisi garîb olarak nitelendirmiştir. El-Elbani ise hadisin ilk kısmının sahih, son kısmının ise zaif olduğunu söylemektedir. Ebu Davud ise Enes b. Malik’ten “(Bir şey söylemek için) ağzını Resûlullah’ın (s.a.v.) kulağına yaklaştıran ve o şahıs başını uzaklaştırmadıkça Resûlullah’ın başını uzaklaştırdığını görmedim. Bir kişinin Hz. Peygamber’in elini tutup da Resûlullah’ın elini bırakmadıkça Hz. Peygamber’in onun elini bıraktığını görmedim” şeklinde bir rivayete yerir. Bu hadis hasen kabul edilmiştir.

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ ، عَنْ سُفْيَانَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ ، عَنْ عَمْرَةَ ، عَنْ عَائِشَةَ ؛ أَنَّهَا كَانَتْ تَمُرُّ بِالْمَرِيضِ مِنْ أَهْلِهَا وَهِيَ مُعْتَكِفَةٌ ، فَلاَ تَعْرِضُ لَهُ.

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Sıyâm 9735, 6/304

30106- حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ ، عَنْ عَبْدِ رَبِّهِ ، عَنْ عَمْرَةَ ، عَنْ عَائِشَةَ ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ مِمَّا يَقُولُ لِلْمَرِيضِ , بِبُزَاقِهِ بِإِصْبَعِهِ , بِسْمِ اللهِ تُرْبَةُ أَرْضِنَا بَرِيقَةُ بَعْضِنَا يُشْفَى سَقِيمُنَا بِإِذْنِ رَبِّنَا.

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Dua 30106, 15/255

2973 - أَخْبَرَنَا عِمْرَانُ بْنُ مُوسَى بْنِ مُجَاشِعٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ، عَنْ عَبْدِ رَبِّهِ بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ عَمْرَةَ، عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، كَانَ مِمَّا يَقُولُ لِلْمَرِيضِ يَقُولُ بِبُزَاقِهِ بِإِصْبَعِهِ: «بِسْمِ اللَّهِ تُرْبَةُ أَرْضِنَا بَرِيقَةِ بَعْضِنَا يُشْفَى سَقِيمُنَا بِإِذْنِ رَبَّنَا»

• İbn Hibban Sahih-i İbn Hibban Kitabu'l-cenâiz ve mâ yete'allaku bihâ mukaddemen 2973, 7/238

10795 - أَخْبَرَنَا عُبَيْدُ اللهِ بْنُ سَعِيدٍ أَبُو قُدَامَةَ السَّرَخْسِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، عَنْ عَبْدِ رَبِهِ وَهُوَ ابْنُ سَعِيدٍ، عَنْ عَمْرَةَ، عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُولُ لِلْمَرِيضِ، هَكَذَا بَرِيقِهِ عَلَى الْأَرْضِ بِإِصْبُعِهِ وَيَقُولُ: «بِاسْمِ اللهِ، تُرْبَةُ أَرْضِنَا، بِرِيقِ بَعْضِنَا، يُشْفَى بِهَا سَقِيمُنَا بِإِذْنِ رَبِّنَا» قَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ: لَا نَعْلَمُ أَحَدًا رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ إِلَّا ابْنَ عُيَيْنَةَ

• Nesâî Sünen-i Kübra Amelü'l-yevmi ve'l-leyleti 10795, 9/376

قوله:"فأصبحتم بنعمته إخوانًا"، وذكر لنا أن رجلا قال لابن مسعود: كيف أصبحتم؟ قال: أصبحنا بنعمة الله إخوانًا. * * * القول في تأويل قوله : { وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا } قال أبو جعفر: يعني بقوله جل ثناؤه"وكنتم على شفا حفرة من النار"، وكنّتم، يا معشر المؤمنين، من الأوس والخزرج، على حرف حُفرةٍ من النار. وإنما ذلك مثَلٌ لكفرهم الذي كانوا عليه قبل أن يهديهم الله للإسلام. يقول تعالى ذكره: وكنتم على طرَف جهنم بكفركم الذي كنتم عليه قبل أن يُنعم الله عليكم بالإسلام، فتصيروا بائتلافكم عليه إخوانًا، ليس بينكم وبين الوقوع فيها إلا أن تموتوا على ذلك من كفركم، فتكونوا من الخالدين فيها، فأنقذكم الله منها بالإيمان الذي هداكم له. * * * و"شفا الحفرة"، طرفها وَحرفها، مثل"شفا الركيَّة والبئر"؛ ومنه قول الراجز: نَحْنُ حَفَرنَا لِلْحَجيِجِ سَجْلَهْ... نَابِتَةٌ فَوْقَ شَفَاهَا بَقْلَةْ (1)