حَدَّثَنَا هَنَّادُ بْنُ السَّرِىِّ عَنْ أَبِى الأَحْوَصِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ رِبْعِىٍّ عَنْ طَارِقِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَارِبِىِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "إِذَا قَامَ الرَّجُلُ إِلَى الصَّلاَةِ - أَوْ إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلاَ يَبْزُقْ أَمَامَهُ وَلاَ عَنْ يَمِينِهِ وَلَكِنْ عَنْ تِلْقَاءِ يَسَارِهِ إِنْ كَانَ فَارِغًا أَوْ تَحْتَ قَدَمِهِ الْيُسْرَى ثُمَّ لْيَقُلْ بِهِ."

Bize Hennad b. Serî, ona Ebu'l-Ahvas, ona Mansur, ona Rib'î, ona da Tarık b. Abdullah el-Muharibi'nin rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Kişi namaza durduğunda -ya da sizden biri namazdayken- önüne yahut sağ tarafına tükürmesin; boş ise sol tarafına veya sol ayağının altına (doğru) tükürsün. Ardından onu ayağı ile toprağın altına itelesin."

Açıklama: Hadiste zikredilen durum, zemini toprak veya kum olan mescitlerde gerçekleştirilen eğitimin bir parçası olarak görülmelidir. Zira ıslak toprakta namaz kılarken çakıl taşlarıyla yapılan iyileştirme, Hz. Peygamber'in iltifatına mazhar olmuştur. Kum üzerine tükürmek gibi, yeni mekanda alışkanlıkların tekerrürü mümkün görülürken, cami ve mescit gibi mekanların tekemmülü ile, tamamen reddedilen bir olguya dönüşmüştür. Dolayısıyla hadisleri özel şartlarda yapılan bir düzenlemenin ifadesi olarak görmek gerekmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 22, /118

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ حَبِيبِ بْنِ عَرَبِىٍّ حَدَّثَنَا خَالِدٌ - يَعْنِى ابْنَ الْحَارِثِ - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلاَنَ عَنْ عِيَاضِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُحِبُّ الْعَرَاجِينَ وَلاَ يَزَالُ فِى يَدِهِ مِنْهَا فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ فَرَأَى نُخَامَةً فِى قِبْلَةِ الْمَسْجِدِ فَحَكَّهَا ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ مُغْضَبًا فَقَالَ: "أَيَسُرُّ أَحَدَكُمْ أَنْ يُبْصَقَ فِى وَجْهِهِ إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ فَإِنَّمَا يَسْتَقْبِلُ رَبَّهُ جَلَّ وَعَزَّ وَالْمَلَكُ عَنْ يَمِينِهِ فَلاَ يَتْفُلْ عَنْ يَمِينِهِ وَلاَ فِى قِبْلَتِهِ وَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ أَوْ تَحْتَ قَدَمِهِ فَإِنْ عَجِلَ بِهِ أَمْرٌ فَلْيَقُلْ هَكَذَا." [ وَوَصَفَ لَنَا ابْنُ عَجْلاَنَ ذَلِكَ أَنْ يَتْفُلَ فِى ثَوْبِهِ ثُمَّ يَرُدَّ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ .]

Bize Yahya b. Habib b. Arabi, ona Halid b. Haris, ona Muhammed b. Aclan, ona İyaz b. Abdullah, ona da Ebu Said el-Hudri'nin rivayet ettiğine göre: Nebi (sav), hurma (salkımının kurumuş) dallarını sever, daima elinde onlardan bulundururdu. (Bir gün yine böyle iken) mescide girdi, mescidin kıble tarafında bir balgam gördü. Onu kazıyarak temizledi. Ardından, kızgın bir ifadeyle insanlara dönüp "sizin yüzünüze tükürülse hoşunuza gider mi? Kıbleye yöneldiğinizde rabbinize yöneliyorsunuz. Melek de sağınızdadır. Binaenaleyh ne sağınıza ne de kıble tarafına tükürün. (Ancak), solunuza ya da ayağınızın altına tükürün. Eğer illa tükürecekseniz şöyle yapın," buyurdu. [Ravi İbn Aclan, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle yapın buyurduğu kısmı (tükürmeye mecbur kalan) kişinin elbisesinin ucuna tükürüp ardından onu iki kat yapıp sarması gerektiği şeklinde açıkladı.]

Açıklama: Mescidin kirletilmesinden rahatsız olan Hz. Peygamber (sav), kıble tarafını Allah'ın yüzü olarak tanımlayıp 'sizin yüzünüze tükürülse hoşunuza gider mi?' ifadesiyle tepkisini göstermiştir. Kıblenin yön olarak Allah'ı yüzü şeklindeki temsili anlatımı, mescidin beytullah olarak görülmesiyle birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Dolayısıyla oranın kirletilmesi ağır bir kabahat, saygısızlık ise sınırların zorlanması anlamına gelmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 22, /119

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "الْبُزَاقُ فِى الْمَسْجِدِ خَطِيئَةٌ وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا.

Bize Müsedded, ona Ebu Avane, ona Katade, ona da Enes b. Malik'in rivayet ettiğine göre Rasulullah (sav) şöyle buyurmuştur: "Mescitte (yere) tükürmek bir küçük günahtır. Bu günahın kefareti ise o tükürüğü toprağa gömmektir."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 22, /118

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِى نَافِعٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ - رضى الله عنهما - أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ فِى غَزْوَةِ خَيْبَرَ: "مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يَعْنِى الثُّومَ - فَلاَ يَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنَا."

Bize Müsedded, ona Yahya, ona Ubeydullah, ona Nâfi', ona da İbn Ömer'in (r.anhuma) rivayet ettiğine göre, Nebi (sav) Hayber gazvesinde şöyle buyurmuştur: "Kim şu bitkiden -yani sarımsaktan- yemiş ise sakın mescidimize yaklaşmasın!"

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Ezân 160, 1/358

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ حَدَّثَنَا حَمَّادٌ حَدَّثَنَا أَيُّوبُ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ بَيْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ يَوْمًا إِذْ رَأَى نُخَامَةً فِى قِبْلَةِ الْمَسْجِدِ فَتَغَيَّظَ عَلَى النَّاسِ ثُمَّ حَكَّهَا قَالَ وَأَحْسِبُهُ قَالَ فَدَعَا بِزَعْفَرَانٍ فَلَطَّخَهُ بِهِ وَقَالَ "إِنَّ اللَّهَ قِبَلَ وَجْهِ أَحَدِكُمْ إِذَا صَلَّى فَلاَ يَبْزُقْ بَيْنَ يَدَيْهِ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَاهُ إِسْمَاعِيلُ وَعَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ نَافِعٍ وَمَالِكٌ وَعُبَيْدُ اللَّهِ وَمُوسَى بْنُ عُقْبَةَ عَنْ نَافِعٍ نَحْوَ حَمَّادٍ إِلاَّ أَنَّهُ لَمْ يَذْكُرُوا الزَّعْفَرَانَ] [وَرَوَاهُ مَعْمَرٌ عَنْ أَيُّوبَ وَأَثْبَتَ الزَّعْفَرَانَ فِيهِ وَذَكَرَ يَحْيَى بْنُ سُلَيْمٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ نَافِعٍ الْخَلُوقَ.]

Bize Süleyman b. Davud, ona Hammad, ona Eyyub, ona Nâfi', ona da İbn Ömer şöyle rivayet etmiştir: Rasulullah (sav) bir gün hutbe verirken mescidin kıble tarafında bir balgam gördü ve sinirlendi. Ardından tükürüğü kazıyarak temizledi. (Nafi' dedi ki: Zannederim (İbn Ömer) Hz. Peygamber'in (sav) safran istediğini ve onunla tükürüğü temizlediğini söyledi). Hz. Peygamber (sav) sonra şöyle buyurdu: "Namaz kılarken yüzünüzü Allah'a (cc) dönüyorsunuz, binaenaleyh o tarafa doğru tükürmeyin." [Ebu Davud dedi ki: Bu hadisi İsmail ve Abdülvaris, Eyyüb'den o da Nafi'den; Malik, Ubeydullah ve Musa b. Ukbe (yine) Nafi'den, Hammad'ın rivayet ettiği gibi rivayet ettiler. Ancak onlar rivayetlerinde safran meselesinden bahsetmediler. ] [Yine bu hadisi Ma'mer, Eyyüb'den rivayet etti ve safranı zikretti. Yahya b. Süleym, Ubeydullah'tan o ise Nâfi'den rivayet ettiği tarikte safran yerine 'halûk' adı verilen kokuyu zikretti.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 22, /118

حَدَّثَنَا أَبُو مَعْمَرٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَنَسًا مَا سَمِعْتَ نَبِىَّ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى الثُّومِ فَقَالَ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم "مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ فَلاَ يَقْرَبْنَا، أَوْ لاَ يُصَلِّيَنَّ مَعَنَا."

Bize Ebu Ma'mer, ona Abdülvâris, ona da Abdülaziz şöyle demitir: Bir adam Enes'e: 'Sen, Rasulullah'ın (sav) sarımsak hakkında ne söylediğini duydun mu?' diye sorunca Enes şöyle demiştir: Rasullulah (sav) şöyle buyurdu: "Kim bu bitkiden yemiş ise bize yaklaşmasın yahut bizimle birlikte namaz kılmasın."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Ezân 160, 1/359

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِى عَطَاءٌ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يُرِيدُ الثُّومَ - فَلاَ يَغْشَانَا فِى مَسَاجِدِنَا." قُلْتُ مَا يَعْنِى بِهِ قَالَ مَا أُرَاهُ يَعْنِى إِلاَّ نِيئَهُ. وَقَالَ مَخْلَدُ بْنُ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ إِلاَّ نَتْنَهُ. وَقَالَ أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ عَنِ ابْنِ وَهْبٍ أُتِىَ بِبَدْرٍ. قَالَ ابْنُ وَهْبٍ يَعْنِى طَبَقًا فِيهِ خُضَرَاتٌ. وَلَمْ يَذْكُرِ اللَّيْثُ وَأَبُو صَفْوَانَ عَنْ يُونُسَ قِصَّةَ الْقِدْرِ، فَلاَ أَدْرِى هُوَ مِنْ قَوْلِ الزُّهْرِىِّ أَوْ فِى الْحَدِيثِ.

Bize Abdullah b. Muhammed, ona Ebu Asım, ona İbn Cüreyc, ona da Atâ'nın rivayet ettiğine göre Cabir b. Abdullah şöyle demiştir: Peygamber (sav) sarmısağı kast ederek: "Kim şu bitkiden yediyse mescitlerimize gelip aramıza karışmasın!" buyurdu. Ben (Atâ b. Ebu Rebah): 'Acaba bununla neyi kastetmişti?', dedim. O (Câbir): 'Kanaatimce olsa olsa çiğ sarmısağı kastetmiştir' dedi. Mahled b. Yezid'in naklettiğine göre İbn Cüreyc burada 'kanaatimce olsa olsa kötü kokusunu kastetmiştir' diye rivayet etmiştir. Ahmed b. Salih'in İbn Vehb'den yaptığı rivayette Hz. Peygamber'e (sav) (bir tencere getirildi ifadesinin yerine) bir tabak getirildi, denilmiştir. İbn Vehb: 'Yani içinde yeşillik bulunan bir tabak demek istiyor' demiştir. Leys ve Ebu Safvan ise Yunus'tan naklettikleri rivayetlerinde tencereden bahsedilen kısmı zikretmemişlerdir. Binaenaleyh bu sözler ez-Zührî'ye mi aittir yoksa hadisin parçası mıdır, bilemiyorum.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Ezân 160, 1/358

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِى عَطَاءٌ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يُرِيدُ الثُّومَ - فَلاَ يَغْشَانَا فِى مَسَاجِدِنَا." قُلْتُ مَا يَعْنِى بِهِ قَالَ مَا أُرَاهُ يَعْنِى إِلاَّ نِيئَهُ. وَقَالَ مَخْلَدُ بْنُ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ إِلاَّ نَتْنَهُ. وَقَالَ أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ عَنِ ابْنِ وَهْبٍ أُتِىَ بِبَدْرٍ. قَالَ ابْنُ وَهْبٍ يَعْنِى طَبَقًا فِيهِ خُضَرَاتٌ. وَلَمْ يَذْكُرِ اللَّيْثُ وَأَبُو صَفْوَانَ عَنْ يُونُسَ قِصَّةَ الْقِدْرِ، فَلاَ أَدْرِى هُوَ مِنْ قَوْلِ الزُّهْرِىِّ أَوْ فِى الْحَدِيثِ.

Bize Abdullah b. Muhammed, ona Ebu Asım, ona İbn Cüreyc, ona da Atâ'nın rivayet ettiğine göre Cabir b. Abdullah şöyle demiştir: Peygamber (sav) sarmısağı kast ederek: "Kim şu bitkiden yediyse mescitlerimize gelip aramıza karışmasın!" buyurdu. Ben (Atâ b. Ebu Rebah): 'Acaba bununla neyi kastetmişti?', dedim. O (Câbir): 'Kanaatimce olsa olsa çiğ sarmısağı kastetmiştir' dedi. Mahled b. Yezid'in naklettiğine göre İbn Cüreyc burada 'kanaatimce olsa olsa kötü kokusunu kastetmiştir' diye rivayet etmiştir. Ahmed b. Salih'in İbn Vehb'den yaptığı rivayette Hz. Peygamber'e (sav) (bir tencere getirildi ifadesinin yerine) bir tabak getirildi, denilmiştir. İbn Vehb: 'Yani içinde yeşillik bulunan bir tabak demek istiyor' demiştir. Leys ve Ebu Safvan ise Yunus'tan naklettikleri rivayetlerinde tencereden bahsedilen kısmı zikretmemişlerdir. Binaenaleyh bu sözler ez-Zührî'ye mi aittir yoksa hadisin parçası mıdır, bilemiyorum.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Ezân 160, 1/358

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ - يَعْنِى ابْنَ حَازِمٍ - قَالَ سَمِعْتُ عَبْدَ الْمَلِكِ - يَعْنِى ابْنَ عُمَيْرٍ - يُحَدِّثُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَعْقِلِ بْنِ مُقَرِّنٍ قَالَ صَلَّى أَعْرَابِىٌّ مَعَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم بِهَذِهِ الْقِصَّةِ قَالَ فِيهِ وَقَالَ يَعْنِى النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم "خُذُوا مَا بَالَ عَلَيْهِ مِنَ التُّرَابِ فَأَلْقُوهُ وَأَهْرِيقُوا عَلَى مَكَانِهِ مَاءً." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ وَهُوَ مُرْسَلٌ ابْنُ مَعْقِلٍ لَمْ يُدْرِكِ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم.]

Bize Musa b. İsmail, ona Cerir -yani İbn Hâzim-, ona da Abdülmelik'in -yani Abdülmelik b. Umeyr'in- rivayet ettiğine göre Abdullah b. Ma'kil b. Mukarrin: Bir bedevi, Nebi (sav) ile namaz kıldı" deyip aynı hikâyeyi anlatmıştır. Devamında da şöyle demiştir: O (yani Nebi (sav) şöyle dedi: "Üzerine bevl ettiği toprağı alıp dışarı atın ve oraya su dökün." [Ebu Davud şöyle dedi: Bu hadis mürseldir, çünkü Ma'kil, Nebi'yi (sav) görmemiştir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 138, /97

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ زِيَادٍ حَدَّثَنَا أَبُو عُمَيْسٍ عُتْبَةُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَيْرِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِى زُرَيْقٍ عَنْ أَبِى قَتَادَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم بِنَحْوِهِ زَادَ: "ثُمَّ لْيَقْعُدْ بَعْدُ إِنْ شَاءَ أَوْ لِيَذْهَبْ لِحَاجَتِهِ."

Bize Müsedded, ona Abdülvahid b. Ziyad, ona Ebu Umeys Utbe b. Abdullah b. Âmir b. Abdullah b. Zübeyr, ona Züreyk oğullarından bir adam, ona da Ebu Katade, Nebi'den (sav) bir öncekine benzer bir hadis rivayet etti ve şunu ilave etti: "Sonra ister otursun ister çıkıp işine gücüne baksın."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 19, /117