حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا حَاتِمُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ يَزِيدَ بْنِ أَبِى عُبَيْدٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّى الْمَغْرِبَ، إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، وَتَوَارَتْ بِالْحِجَابِ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ، وَالصُّنَابِحِىِّ، وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ، وَأَنَسٍ، وَرَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ، وَأَبِى أَيُّوبَ، وَأُمِّ حَبِيبَةَ، وَعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَابْنِ عَبَّاسٍ. وَحَدِيثُ الْعَبَّاسِ، قَدْ رُوِىَ مَوْقُوفًا عَنْهُ؛ وَهُوَ أَصَحُّ. وَالصُّنَابِحِىُّ، لَمْ يَسْمَعْ مِنَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم. وَهُوَ صَاحِبُ أَبِى بَكْرٍ رضى الله عنه. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهُوَ قَوْلُ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَمَنْ بَعْدَهُمْ مِنَ التَّابِعِينَ؛ اخْتَارُوا تَعْجِيلَ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ، وَكَرِهُوا تَأْخِيرَهَا. حَتَّى قَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ: ’لَيْسَ لِصَلاَةِ الْمَغْرِبِ إِلاَّ وَقْتٌ وَاحِدٌ’. وَذَهَبُوا إِلَى حَدِيثِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم حَيْثُ صَلَّى بِهِ جِبْرِيلُ. وَهُوَ قَوْلُ ابْنِ الْمُبَارَكِ، وَالشَّافِعِىِّ.]

Bize Kuteybe, ona Hâtim b. İsmail, ona da Yezid b. Ebu Ubeyd, eleme b. Ekva'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), akşam namazını güneş battığında ve perde arkasına çekildiği (gözden kaybolduğu) zaman kılardı." [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Cabir, es-Sunâbihî, Zeyd b. Halid, Enes, Râfi' b. Hadîc, Ebu Eyyüb, Ümmü Seleme, Abbas b. Abdülmuttalib ve İbn Abbas'tan da hadis rivayet edilmiştir. Abbas'ın hadisi, kendisinden mevkuf olarak rivayet edilmiştir; bu (böyle nakledilmesi), daha sahihtir. Sunâbihî ise, Nebî'den (sav) hadis işitmemiştir. O, Ebu Bekir'in arkadaşıdır. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Seleme b. Ekva'ın bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Nebî'nin (sav) ashabının ve onlardan sonra gelen tâbiînin ilim ehli olanlarının pek çoğunun görüşü bu yöndedir; akşam namazını ilk vakitte kılmayı tercih etmişler ve geciktirmeyi hoş görmemişlerdir. O kadar ki, bazı alimler, akşam namazının sadece bir vaktinin olduğunu söylemiştir. Onlar bu görüşlerinde, Cebrâil'in Hz. Peygamber'e (sav) namaz kıldırması ile alakalı hadise dayanmışlardır. Bu, İbn Mübarek ve Şâfiî'nin de görüşüdür.]

Açıklama: ''وَتَوَارَتْ بِالْحِجَابِ'' ifadesi şârihler tarafından ''إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ'' ifadesinin tefsiri olarak anlaşıldığından durum, tercümedeki gibi ifade edilmiştir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 8, 1/304

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنِ الْعَلاَءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ فِى دَارِهِ بِالْبَصْرَةِ، حِينَ انْصَرَفَ مِنَ الظُّهْرِ؛ وَدَارُهُ بِجَنْبِ الْمَسْجِدِ. فَقَالَ: ’قُومُوا، فَصَلُّوا الْعَصْرَ.’ قَالَ: ’فَقُمْنَا، فَصَلَّيْنَا. فَلَمَّا انْصَرَفْنَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: "تِلْكَ صَلاَةُ الْمُنَافِقِ، يَجْلِسُ، يَرْقُبُ الشَّمْسَ، حَتَّى إِذَا كَانَتْ بَيْنَ قَرْنَىِ الشَّيْطَانِ، قَامَ، فَنَقَرَ أَرْبَعًا، لاَ يَذْكُرُ اللَّهَ فِيهَا إِلاَّ قَلِيلاً." [قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.]

Bize Ali b. Hucr, ona da İsmail b. Cafer, Alâ b. Abdurrahman'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: (Alâ b. Abdurrahman) öğle namazını kıldıktan sonra Enes b. Malik'in Basra'daki evine girmiş. Enes'in evi mescidin yanındaymış. Enes: 'Kalkın, ikindi namazını kılın' demiş. Alâ (anlatmaya devam ederek) şöyle dedi: 'Bizler de kalktık ve (ikindiyi) kıldık. Namazı bitirdiğimizde Enes, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Bu, münafığın namazıdır. Oturur da, güneşi gözler durur. Güneş şeytanın iki boynuzu arasına (batıya) gelince kalkar ve kuşun gagasıyla beslenmesi gibi dört rekat namaz kılar. Namazda da Allah'ı da pek az zikreder." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih bir hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 6, 1/301

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ ابْنُ عُلَيَّةَ عَنْ أَيُّوبَ عَنِ ابْنِ أَبِى مُلَيْكَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّهَا قَالَت: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَشَدَّ تَعْجِيلاً لِلظُّهْرِ مِنْكُمْ، وَأَنْتُمْ أَشَدُّ تَعْجِيلاً لِلْعَصْرِ مِنْهُ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: وَقَدْ رُوِىَ هَذَا الْحَدِيثُ عَنْ إِسْمَاعِيلَ ابْنِ عُلَيَّةَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ عَنِ ابْنِ أَبِى مُلَيْكَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ نَحْوَهُ.]

Bize Ali b. Hucr, ona İsmail b. Uleyye, ona Eyyûb, ona da İbn Ebu Müleyke, Ümmü Seleme'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), öğle namazını (ilk vaktinde kılma hususunda) sizden daha aceleci davranırdı. Siz ise ikindi namazını (ilk vaktinde kılma konusunda) O'ndan (sav) daha aceleci davranıyorsunuz." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu hadis benzer bir şekilde İsmail b. Uleyye'den, ona İbn Cüreyc, ona İbn Ebu Müleyke, ona da Ümmü Seleme vasıtasıyla benzer şekilde rivayet edilmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 7, 1/302

وَوَجَدْتُ فِى كِتَابِى أَخْبَرَنِى عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ. [عَنِ ابْنِ أَبِى مُلَيْكَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّهَا قَالَت: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَشَدَّ تَعْجِيلاً لِلظُّهْرِ مِنْكُمْ، وَأَنْتُمْ أَشَدُّ تَعْجِيلاً لِلْعَصْرِ مِنْهُ."]

Kitabımda bulduğuma göre bize Ali b. Hucr, ona İsmail b. İbrahim, ona da İbn Cüreyc, (bir önceki hadisi) rivayet etmiştir. [Hadisin metni şöyledir: "Rasulullah (sav), öğle namazını (ilk vaktinde kılma hususunda) sizden daha aceleci davranırdı. Siz ise ikindi namazını (ilk vaktinde kılma konusunda) O'ndan (sav) daha aceleci davranıyorsunuz."]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 7, 1/303

وَحَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ مُعَاذٍ الْبَصْرِىُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ ابْنُ عُلَيَّةَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ بِهَذَا الإِسْنَادِ [عَنِ ابْنِ أَبِى مُلَيْكَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ] نَحْوَهُ. ["كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَشَدَّ تَعْجِيلاً لِلظُّهْرِ مِنْكُمْ، وَأَنْتُمْ أَشَدُّ تَعْجِيلاً لِلْعَصْرِ مِنْهُ."] وَهَذَا أَصَحُّ .

Bize Bişr b. Muâz el-Basrî, ona İsmail b. Uleyye, ona da İbn Cüreyc, bu isnad ile [ona İbn Ebu Müleyke, ona da Ümmü Seleme] hadisi benzer şekilde rivayet etmiştir. [Hadisin metni şöyledir: "Rasulullah (sav), öğle namazını (ilk vaktinde kılma hususunda) sizden daha aceleci davranırdı. Siz ise ikindi namazını (ilk vaktinde kılma konusunda) O'ndan (sav) daha aceleci davranıyorsunuz."] Bu hadis daha sahihtir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 7, 1/303

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَبِى الشَّوَارِبِ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ بَشِيرِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ: أَنَا أَعْلَمُ النَّاسِ بِوَقْتِ هَذِهِ الصَّلاَةِ. "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهَا لِسُقُوطِ الْقَمَرِ لِثَالِثَةٍ."

Bize Muhammed b. Abdülmelik b. Ebu Şevârib, ona Ebu Avâne, ona Ebu Bişr, ona Beşir b. Sabit, ona da Habib b. Salim, Numân b. Beşir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Ben, bu namazın (yatsı namazının) vaktini insanların en iyi bileniyim. "Rasulullah (sav), yatsıyı namazını ayın üçüncü gecesindeki batışı zamanında kılardı."

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 9, 1/306

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَبَانَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مَهْدِىٍّ عَنْ أَبِى عَوَانَةَ بِهَذَا الإِسْنَادِ [عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ بَشِيرِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ:] نَحْوَهُ. [أَنَا أَعْلَمُ النَّاسِ بِوَقْتِ هَذِهِ الصَّلاَةِ. "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهَا لِسُقُوطِ الْقَمَرِ لِثَالِثَةٍ."] [قَالَ أَبُو عِيسَى: رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ هُشَيْمٌ عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ. وَلَمْ يَذْكُرْ فِيهِ هُشَيْمٌ عَنْ بَشِيرِ بْنِ ثَابِتٍ. وَحَدِيثُ أَبِى عَوَانَةَ، أَصَحُّ عِنْدَنَا. لأَنَّ يَزِيدَ بْنَ هَارُونَ رَوَى عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِى بِشْرٍ نَحْوَ رِوَايَةِ أَبِى عَوَانَةَ.]

Bize Ebu Bekir Muhammed b. Ebân, ona Abdurrahman b. Mehdi, ona da Ebu Avâne (bir önceki hadisi) bu isnad ile [ona Ebu Bişr, ona Beşir b. Sabit, ona da Habib b. Salim, Numân b. Beşir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir:] benzer şekilde rivayet etmiştir. [Hadisin metni şöyledir: Ben, bu namazın (yatsı namazının) vaktini insanların en iyi bileniyim. "Rasulullah (sav), yatsıyı namazını ayın üçüncü gecesindeki batışı zamanında kılardı."] [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu hadisi Hüşeym, ona Ebu Bişr, ona Habîb b. Salim, ona da Nuamân b. Beşir (senediyle) rivayet etmiştir. Ancak Hüşeym, senedde Beşir b. Sabit'i zikretmemiştir. Ebu Avâne hadisi, bize göre daha sahihtir. Çünkü Yezid b. Harun, ona Şu'be, ona da Ebu Bişr senediyle, Ebu Avâne'nin rivayetini benzer bir şekilde rivayet etmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 9, 1/306

حَدَّثَنَا أَبُو عَمَّارٍ الْحُسَيْنُ بْنُ حُرَيْثٍ حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ مُوسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ الْعُمَرِىِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ غَنَّامٍ عَنْ عَمَّتِهِ أُمِّ فَرْوَةَ وَكَانَتْ مِمَّنْ بَايَعَتِ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: "سُئِلَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم أَىُّ الأَعْمَالِ أَفْضَلُ؟ قَالَ : ’الصَّلاَةُ لأَوَّلِ وَقْتِهَا’."

Bize Ebu Ammâr Hüseyin b. Hureys, ona Fadl b. Musa, ona Abdullah b. Ömer el-Umerî, ona da Kasım b. Gannâm, Nebî'ye (sav) biat edenlerden biri olan halası Ümmü Ferve'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah'a (sav), 'Hangi amel daha faziletlidir' diye soruldu. 'İlk vaktinde kılınan namazdır' diye cevap verdi."

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 13, 1/319

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ سَعِيدٍ الْمَقْبُرِىِّ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِى لأَمَرْتُهُمْ أَنْ يُؤَخِّرُوا الْعِشَاءَ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ أَوْ نِصْفِهِ ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، وَجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، وَأَبِى بَرْزَةَ، وَابْنِ عَبَّاسٍ، وَأَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ، وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ، وَابْنِ عُمَرَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أَبِى هُرَيْرَةَ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهُوَ الَّذِى اخْتَارَهُ أَكْثَرُ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَالتَّابِعِينَ وَغَيْرِهِمْ؛ رَأَوْا تَأْخِيرَ صَلاَةِ الْعِشَاءِ الآخِرَةِ. وَبِهِ يَقُولُ أَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ.]

Bize Hennâd, ona Abde, ona Ubeydullah b. Ömer, ona Said el-Makburî, ona da Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ümmetime zorluk çıkaracak olmasaydım, yatsı namazını gecenin üçte birine -ravi şüpheye düşmüştür- ya da yarısına kadar geciktirmelerini emrederdim." [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Cabir b. Semüre, Cabir b. Abdullah, Ebu Berze, İbn Abbas, Ebu Said el-Hudrî, Zeyd b. Hâlid ve İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ebu Hureyre'nin bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Nebî (sav)'nin ashabı ile tâbiînin ilim ehli olanlarının ve başka âlimleri tercihi bu yöndedir. Onlar, yatsı namazını geciktirmeyi benimsemişlerdir. Ahmed (b. Hanbel) ve İshak da bu görüştedir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 10, 1/310

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عَلْقَمَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَسْمُرُ مَعَ أَبِى بَكْرٍ فِى الأَمْرِ مِنْ أَمْرِ الْمُسْلِمِينَ، وَأَنَا مَعَهُمَ." [وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَأَوْسِ بْنِ حُذَيْفَةَ، وَعِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ عُمَرَ، حَدِيثٌ حَسَنٌ. وَقَدْ رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ الْحَسَنُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عَلْقَمَةَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ جُعْفِىٍّ يُقَالُ لَهُ -قَيْسٌ- أَوِ -ابْنُ قَيْسٍ- عَنْ عُمَرَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم هَذَا الْحَدِيثَ فِى قِصَّةٍ طَوِيلَةٍ. وَقَدِ اخْتَلَفَ أَهْلُ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَالتَّابِعِينَ وَمَنْ بَعْدَهُمْ، فِى السَّمَرِ بَعْدَ صَلاَةِ الْعِشَاءِ الآخِرَةِ. فَكَرِهَ قَوْمٌ مِنْهُمُ، السَّمَرَ بَعْدَ صَلاَةِ الْعِشَاءِ، وَرَخَّصَ بَعْضُهُمْ إِذَا كَانَ فِى مَعْنَى الْعِلْمِ، وَمَا لاَ بُدَّ مِنْهُ مِنَ الْحَوَائِجِ. وَأَكْثَرُ الْحَدِيثِ عَلَى الرُّخْصَةِ. وَقَدْ رُوِىَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "لاَ سَمَرَ إِلاَّ لِمُصَلٍّ أَوْ مُسَافِرٍ."]

Bize Ahmed b. Menî', ona Ebu Muaviye, ona el-A'meş, ona İbrahim, ona da Alkame, Ömer b. Hattab'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), Ebu Bekir ile Müslümanların işleri hakkında geceleyin konuşurdu. Ben de ikisinin yanında bulunurdum. [Bu konuda Abdullah b. Amr, Evs b. Huzeyfe ve İmrân b. Husayn'dan da hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ömer'in bu hadisi, hasen bir hadistir. Bu hadisi Hasan b. Ubeydullah, ona İbrahim, ona Alkame, ona İbn Kays ya da Kays denilen Cu'feli bir kişi, ona da Ömer, Hz. Peygamber'den (sav) bu hadisi uzun bir kıssa içinde rivayet etmiştir. Nebî'nin (sav) ashabından ilim ehli kimseler, tâbiîn ve onlardan sonra gelenler yatsı namazından sonra gece konuşma konusunda ihtilaf etmişlerdir. Onların bir kısmı yatsı namazından sonra gece vakti konuşmayı hoş görmezken, bazıları ilim (müzakeresi) ve ihtiyaç gerektiren zaruri durumlarda (yatsı namazından sonra konuşmaya) ruhsat vermişlerdir. Hadislerin pek çoğu da ruhsata yöneliktir. Nebî (sav)'den "(Yatsı namazını kılmış olan yahut yolcu haricinde hiç kimse için gece konuşması yoktur (doğru değildir)." şeklinde bir hadis de rivayet edilmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 12, 1/315