حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ وَغَيْرُ وَاحِدٍ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى بُرْدَةَ عَنْ جَدِّهِ أَبِى بُرْدَةَ عَنْ أَبِى مُوسَى الأَشْعَرِىِّ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « اشْفَعُوا وَلْتُؤْجَرُوا وَلْيَقْضِ اللَّهُ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ مَا شَاءَ » . قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . وَبُرَيْدٌ يُكْنَى أَبَا بُرْدَةَ أَيْضًا وَهُوَ كُوفِىٌّ ثِقَةٌ فِى الْحَدِيثِ رَوَى عَنْهُ شُعْبَةُ وَالثَّوْرِىُّ وَابْنُ عُيَيْنَةَ .

Bize Mahmud b. Ğaylân, Hasan b. Ali ve daha pek çok kişi, onlara Ebu Üsâme, ona Büreyd b. Abdullah b. Ebu Bürde, ona dedesi Ebu Bürde, ona da Ebu Musa el-Eş'arî, Hz. Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: (İyiliğe) aracı olun ki sevap elde edesiniz. Şüphesiz Allah, Nebî'sinin dili ile dilediğini yerine getirir. Ebu İsa şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih bir hadistir. Büreyd de, aynı şekilde dedesi gibi Ebu Bürde olarak künyelenir, Kûfeli olup hadiste sikadır. Ondan Şu'be, es-Sevrî ve İbn Uyeyne rivayette bulunmuştur.

Açıklama: Konuyla ilgili farklı rivayetlerden anlaşıldığına göre Hz. Peygamber kendisinden makul bir talepte bulunulduğunda öncelikle kendi imkânlarıyla bunu karşılamaya çalışmış, bunun mümkün olmadığı durumunda aracılık yaparak çevresindekilerin söz konusu talebi karşılamalarını sağlamıştır. Yukarıdaki hadiste de bu duruma işarette bulunulmuştur.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 14, 5/42

حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ الصَّبَّاحِ الْبَزَّارُ وَإِسْحَاقُ بْنُ مُوسَى الأَنْصَارِىُّ قَالاَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ عَنْ أَبِى الزُّبَيْرِ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رِوَايَةً « يُوشِكُ أَنْ يَضْرِبَ النَّاسُ أَكْبَادَ الإِبِلِ يَطْلُبُونَ الْعِلْمَ فَلاَ يَجِدُونَ أَحَدًا أَعْلَمَ مِنْ عَالِمِ الْمَدِينَةِ » . قَالَ أَبُو عِيسَى : هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ وَهُوَ حَدِيثُ ابْنِ عُيَيْنَةَ . وَقَدْ رُوِىَ عَنِ ابْنِ عُيَيْنَةَ أَنَّهُ قَالَ فِى هَذَا سُئِلَ مَنْ عَالِمُ الْمَدِينَةِ ؟ فَقَالَ إِنَّهُ مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ . وَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ مُوسَى سَمِعْتُ ابْنَ عُيَيْنَةَ يَقُولُ هُوَ الْعُمَرِىُّ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزَ الزَّاهِدُ . وَسَمِعْتُ يَحْيَى بْنَ مُوسَى يَقُولُ قَالَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ هُوَ مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ . وَالْعُمَرِىُّ هُوَعَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ مِنْ وَلَدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ .

Bize Hasan b. Sabbâh el-Bezzâr ve İshak b. Musa el-Ensârî, onlara Süfyân b. Uyeyne, ona İbn Cüreyc, ona Ebu Zübeyr, ona Ebu Salih, ona da Ebu Hureyre merfu olarak şöyle rivayet etmiştir: "İnsanların ilim talebi için develer koşturması pek yakındır. (Ne var ki) onlar, Medine aliminden daha alim kimse bulamayacaklardır." [Ebu İsa şöyle demiştir: Bu hasen bir hadis olup Süfyân'ın rivayetidir. İbn Uyeyne'den rivayet edildiğine göre ona, Medine'nin aliminin kim olduğu sorulmuş, o da "Malik b. Enes" cevabını vermiştir. İshak b. Musa ise, İbn Uyeyne'yi, "(Medine'nin alimi), Zâhid Abdullah b. Abdülaziz el-Umerî'dir" derken işittiğini söylemiştir. Yahya b. Musa da, Abdürrezzâk'ın, "o, Malik b. Enes'tir" dediğini ifade etmiştir. el-Umerî, Abdülaziz b. Abdullah olup Ömer b. Hattâb'ın torunlarındandır.]

Açıklama: Hadisin tercümesinde mana dikkate alınmıştır.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 18, 5/47

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ نَصْرِ بْنِ عَلِىٍّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبَّادٍ الهنائي حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ الْمُبَارَكِ عَنْ أَيُّوبَ السِّخْتِيَانِىِّ عَنْ خَالِدِ بْنِ دُرَيْكٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: « مَنْ تَعَلَّمَ عِلْمًا لِغَيْرِ اللَّهِ أَوْ أَرَادَ بِهِ غَيْرَ اللَّهِ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ » . وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ . قَالَ أَبُو عِيسَى :هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ لاَ نَعْرِفُهُ مِنْ حَدِيثِ أَيُّوبَ إِلاَّ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ .

Bize Ali b. Nasr b. Ali, ona Muhammed b. Abbâd el-Hünâî, ona Ali b. Mübârek, ona Eyyub es-Sahtiyânî, ona Hâlid b. Düreyk, ona da İbn Ömer, Hz. Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Kim ilmi Allah rızası dışında bir maksatla ilim öğrenirse veya o ilimle Allah rızası dışında bir hedefi olursa, cehennemdeki yerine hazırlansın." [Bu konuda Câbir'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa şöyle demiştir: Bu hadis, sadece Eyyûb'un rivayeti olarak bu tarik ile bildiğimiz hasen-garîb bir hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 6, 5/33

حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِى عُمَرَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: « نَضَّرَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِى فَوَعَاهَا وَحَفِظَهَا وَبَلَّغَهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ . ثَلاَثٌ لاَ يُغَلُّ عَلَيْهِنَّ قَلْبُ مُسْلِمٍ : إِخْلاَصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَمُنَاصَحَةُ أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَلُزُومِ جَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ الدَّعْوَةَ تُحِيطُ مِنْ وَرَائِهِمْ » .

Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyân, ona Abdülmelik b. Umeyr, ona Abdurrahman b. Abdullah b. Mesud, ona da babası (İbn Mesud), Hz. Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Allah, sözümü işitip onu iyice belleyen, ezberleyen ve başkalarına ulaştıran kimsenin yüzünü nurlandırsın. Nice fıkıh taşıyan (ilim aktaran) kimse vardır ki, kendisinden daha fakih (derin anlayışlı) olana ulaştırır. Müslümanın kalbi şu üç özelliğe sahip olduğunda aldanmaz: Ameli yalnız Allah için yapmak, Müslümanların yöneticilerine karşı samimi olmak ve Müslüman toplumundan ayrılmamak. Zira Allah’ın rahmeti, birlik içindeki Müslümanları kuşatır."

Açıklama: ''فَإِنَّ الدَّعْوَةَ تُحِيطُ مِنْ وَرَائِهِمْ'' ifadesinin, tercümedeki gibi anlaşılabilceğine dair bk. Aliyyü'l-Kârî, Mirkâtü'l-mefâtih, I, 307.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 7, 5/34

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْفَزَارِىِّ عَنْ كَثِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ هو ابن عمرو بن عوف المزني عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لِبِلاَلِ بْنِ الْحَارِثِ « اعْلَمْ » . قَالَ مَا أَعْلَمُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ « اعْلَمْ يَا بِلاَلُ » . قَالَ مَا أَعْلَمُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ « أَنَّهُ مَنْ أَحْيَا سُنَّةً مِنْ سُنَّتِى قَدْ أُمِيتَتْ بَعْدِى فَإِنَّ لَهُ مِنَ الأَجْرِ مِثْلَ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا وَمَنِ ابْتَدَعَ بِدْعَةَ ضَلاَلَةٍ لاَ تُرْضِى اللَّه وَرَسُولَهَ كَانَ عَلَيْهِ مِثْلُ آثَامِ مَنْ عَمِلَ بِهَا لاَ يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أَوْزَارِ النَّاسِ شَيْئًا » . قَالَ أَبُو عِيسَى : هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ . وَمُحَمَّدُ بْنُ عُيَيْنَةَ هُوَ مِصِّيصِىٌّ شَامِىٌّ وَكَثِيرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ هُوَ ابْنُ عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ الْمُزَنِىُّ .

Bize Abdullah b. Abdurrahman, ona Muhammed b. Uyeyne, ona Mervân b. Muaviye el-Fezârî, ona Kesîr b. Abdullah b. Amr b. Avf el-Müzenî, ona babası (Abdullah b. Amr), ona da dedesi (Amr b. Avf) şöyle rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav), Bilal b. Hâris'e, 'iyi belle' dedi. Bilal 'ey Allah'ın Rasulü, neyi?' dedi. O, (yine), 'ey, Bilal, iyi belle' dedi. Bilal ise, 'ey Allah'ın Rasulü, neyi?' dedi. Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu:" "Kim, benden sonra unutulmuş olan sünnetlerimden birini ihya ederse (yeniden yaşatırsa), onunla amel edenlerin sevapları kadar sevap alır. Üstelik onların sevaplarından da hiçbir şey eksilmez. Kim de Allah ve Rasulünün razı olmadığı bir sapkın bidat ortaya çıkarırsa, onunla amel edenlerin günahları kadar günah yüklenir. Fakat bu, o insanların günahlarından hiçbir şey eksiltmez." [Ebu İsa şöyle der ki: Bu, hasen bir hadistir. Muhammed b. Uyeyne Missîsî, Şâmlı'dır. Kesir b. Abdullah ise İbn Amr b. Avf olup Müzenî'dir.]

Açıklama: ''اعْلَمْ'' ifadesinin tercümedeki gibi anlaşılabileceğine dair bk. Mübârekfûrî, Tuhfetü'l-ahvezî, VII, 369.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 16, 5/45

حَدَّثَنَا أَبُو هِشَامٍ الرِّفَاعِىُّ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ عَيَّاشٍ حَدَّثَنَا عَاصِمٌ عَنْ زِرٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ :قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم :« مَنْ كَذَبَ عَلَىَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ » .

Bize Ebu Hişâm er-Rifâ'î, ona Ebu Bekir b. Ayyâş, ona Âsım, ona Zir, ona da Abdullah b. Mesud, Hz. Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Benim adıma bilerek yalan söyleyen cehennemdeki yerine hazırlansın."

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 8, 5/35

حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ وَكِيعٍ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ قَالَ :اسْتَأْذَنَّا النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فِى الْكِتَابَةِ فَلَمْ يَأْذَنْ لَنَا . قَالَ أَبُو عِيسَى: وَقَدْ رُوِىَ هَذَا الْحَدِيثُ مِنْ غَيْرِ هَذَا الْوَجْهِ أَيْضًا عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ رَوَاهُ هَمَّامٌ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ .

Bize Süfyân b. Vekî, ona Süfyân b. Uyeyne, ona Zeyd b. Eslem, ona Atâ b. Yesâr, ona da Ebu Said el-Hudrî şöyle rivayet etmiştir: Rasulullah'tan (sav) (hadisleri) yazma hususunda izin istedik, ancak bize izin vermedi. [Ebu İsa şöyle der ki: Bu hadis, Zeyd b. Eslem'den, bu tarik dışında da rivayet edilmiştir. Hemmâm, onu Zeyd b. Eslem'den rivayet etmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 11, 5/38

حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ حَفْصٍ الشَّيْبَانِىُّ الْبَصْرِىُّ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ الْحَارِثِ عَنْ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِى الْهَيْثَمِ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ « لَنْ يَشْبَعَ الْمُؤْمِنُ مِنْ خَيْرٍ يَسْمَعُهُ حَتَّى يَكُونَ مُنْتَهَاهُ الْجَنَّةُ » . هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ .

Bize Ömer b. Hafs eş-Şeybânî el-Basrî, ona Abdullah b. Vehb, ona Amr b. Hâris, ona Derrâc, ona Ebu Heysem, ona da Ebu Saîd el-Hudrî Rasulullah’ın (sav) şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Mümin, işittiği hayırdan (ilim ve nasihatten) cennete varıncaya kadar asla bıkmaz." [Bu, hasen garib hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 19, 5/50

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يُوسُفَ عَنِ ابْنِ ثَوْبَانَ هُوَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ ثَابِتِ بْنِ ثَوْبَانَ عَنْ حَسَّانَ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِى كَبْشَةَ السَّلُولِىِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: " بَلِّغُوا عَنِّى وَلَوْ آيَةً وَحَدِّثُوا عَنْ بَنِى إِسْرَائِيلَ وَلاَ حَرَجَ وَمَنْ كَذَبَ عَلَىَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ. " [ قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ عَنِ الأَوْزَاعِىِّ عَنْ حَسَّانَ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِى كَبْشَةَ السَّلُولِىِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم نَحْوَهُ . وَهَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ .]

Bize Muhammed b. Yahya, ona Muhammed b. Yusuf, ona İbn Sevbân Abdurrahman b. Sâbit b. Sevbân, ona Hassân b. Atiyye, ona Ebu Kebşe es-Selûlî, ona da Abdullah b. Amr, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Benden bir ayet bile olsa (başkalarına) ulaştırın. İsrailoğullarından rivayette bulunmanızda ise bir sakınca yoktur. Benim adıma yalan söyleyen de cehennemdeki yerine hazırlansın." [Ebu İsa şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih bir hadistir. Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Ebu Asım, ona Evzâî, ona Hassân b. Atiyye, ona Ebu Kebşe es-Selûlî, ona da Abdullah b. Amr, Hz. Peygamber (sav)'den benzeri bir hadis rivayet etmiştir. Bu (hadis) de, sahih bir hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 13, 5/40

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ أَخْبَرَنَا الْمَسْعُودِىُّ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « مَنْ سَنَّ سُنَّةَ خَيْرٍ فَاتُّبِعَ عَلَيْهَا فَلَهُ أَجْرُهُ وَمِثْلُ أُجُورِ مَنِ اتَّبَعَهُ غَيْرَ مَنْقُوصٍ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا وَمَنْ سَنَّ سُنَّةَ شَرٍّ فَاتُّبِعَ عَلَيْهَا كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهُ وَمِثْلُ أَوْزَارِ مَنِ اتَّبَعَهُ غَيْرَ مَنْقُوصٍ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْئًا » . وَفِى الْبَابِ عَنْ حُذَيْفَةَ . قَالَ أَبُو عِيسَى : هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . وَقَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم نَحْوُ هَذَا . وَقَدْ رُوِىَ هَذَا الْحَدِيثُ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم . وَقَدْ رُوِىَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ جَرِيرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَيْضًا .

Bize Ahmed b. Menî, ona Yezid b. Harun, ona el-Mesûdî, ona Abdülmelik b. Umeyr, ona İbn Cerîr b. Abdullah, ona da babası (Cerîr b. Abdullah), Hz. Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Kim güzel bir yol (sünnet) başlatır ve ardından başkaları da o yolda yürürse, ona hem yaptığı iyiliğin sevabı verilir, hem de kendisinden sonra o yolda gidenlerin sevapları kadar bir ecir yazılır. Üstelik onların sevaplarından da hiçbir şey eksiltilmez. Ama kim kötü bir yol (sünnet) başlatır ve ardından başkaları da o kötülüğe uyarak giderse, ona hem yaptığı kötülüğün günahı yüklenir, hem de kendisinden sonra onu izleyenlerin günahı kadar vebal yazılır. Üstelik onların günahlarından da hiçbir şey eksiltilmez." [Bu konuda Huzeyfe'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih bir hadistir. Bu tarik dışında da, buna benzer şekilde, Cerîr b. Abdullah'ın Hz. Peygamber (sav)'den rivayeti olarak nakledilmiştir. Bu hadis Münzir b. Cerîr b. Abdullah'dan, ona babasından, ona da Hz. Peygamber (sav)'den rivayet edilmiştir. Aynı şekilde (hadis), Ubeydullah b. Cerîr'den, ona babasından, ona da Hz. Peygamber (sav)'den rivayet edilmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî İlim 15, 5/43