حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ وَكِيعٍ حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ يُونُسَ عَنْ فَائِدٍ أَبِى الْوَرْقَاءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى أَوْفَى قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ ثَلاَثًا ثَلاَثًا، وَمَسَحَ رَأْسَهُ مَرَّةً.

Bize Süfyan b. Veki', ona İsa b. Yunus, ona da Fâid Ebu Verkâ b. Abdurrahman, Abdullah b. Ebu Evfa'nın şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah'ı (sav), (abdest) azalarını üçer kere yıkayarak, başını da bir kere mesh ederek abdest alırken gördüm.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 46, /78

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ خَلاَّدٍ الْبَاهِلِىُّ حَدَّثَنِى مَرْحُومُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْعَطَّارُ حَدَّثَنِى عَبْدُ الرَّحِيمِ بْنُ زَيْدٍ الْعَمِّىُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ قُرَّةَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: تَوَضَّأَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَاحِدَةً وَاحِدَةً، فَقَالَ: "هَذَا وُضُوءُ، مَنْ لاَ يَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَلاَةً إِلاَّ بِهِ." ثُمَّ تَوَضَّأَ ثِنْتَيْنِ ثِنْتَيْنِ، فَقَالَ: "هَذَا وُضُوءُ الْقَدْرِ مِنَ الْوُضُوءِ." وَتَوَضَّأَ ثَلاَثًا ثَلاَثًا، وَقَالَ: "هَذَا أَسْبَغُ الْوُضُوءِ، وَهُوَ وُضُوئِى، وَوُضُوءُ خَلِيلِ اللَّهِ إِبْرَاهِيمَ. وَمَنْ تَوَضَّأَ هَكَذَا، ثُمَّ قَالَ عِنْدَ فَرَاغِهِ: ’أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ’، فُتِحَ لَهُ ثَمَانِيَةُ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، يَدْخُلُ مِنْ أَيِّهَا شَاءَ."

Bize Ebu Bekir b. Hallad el-Bahilî, ona Merhum b. Abdulaziz Attar, ona Abdurrahman b. Zeyd al-Ammî, ona babası (Zeyd b. Havârî), ona da Muaviye b. Kurra, İbn Ömer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah (sav), (abdest) azalarını birer kez yıkayarak abdest aldı ve "Bu, Allah'ın, bir kişinin namazını kabul etmesi için (asgari olarak) alması gereken abdesttir." buyurdu. Sonra (abdest) azalarını ikişer kere yıkayarak abdest aldı ve "Bu, abdestin kıymetli hale getiren bir abdesttir." buyurdu. Daha sonra (abdest) azalarını üçer kere yıkayarak abdest aldı ve "Bu da en güzel (tamam) abdesttir; benim ve Alah'ın dostu İbrahim'in abdestidir. Kim bu şekilde abdest alır ve abdestini tamamlayınca 'Eşhedü ellâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve rasûlüh (Ben şehadet ederim ki, Allah'tan başka ilah yoktur. Yine Şehadet ederim ki Muhammed onun kulu ve elçisidir.)' derse ona cennetin sekiz kapısı açılır, o kişi dilediğinden içeri girer." buyurdu.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 47, /78

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدَةَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ سَالِمٍ أَبُو جَهْضَمٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: "أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِإِسْبَاغِ الْوُضُوءِ."

Bize Ahmed b. Abde, ona Hammâd b. Zeyd, ona Ebu Cehdam Musa b. Salim, ona da Abdullah b. Ubeydullah b. Abbas, İbn Abbas'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav) bizlere abdesti (özen göstererek) layıkıyla almayı emretti."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 49, /79

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِى عُمَرَ الْعَدَنِىُّ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِى أُمَيَّةَ عَنْ حَسَّانِ بْنِ بِلاَلٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ؛ (ح) وَحَدَّثَنَا ابْنُ أَبِى عُمَرَ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِى عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ حَسَّانِ بْنِ بِلاَلٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُخَلِّلُ لِحْيَتَهُ.

Bize Muhammed b. Ebu Ömer el-Adenî, ona Süfyan (b. Uyeyne), ona Abdülkerim Ebu Ümeyye (Abdülkerim b. Kays), ona Hassan b. Bilal, ona Ammar b. Yasir; (T) Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan, ona Said b. Ebu Arube, ona Katade, ona da Hassan b. Bilal, Ammar b. Yasir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah'ı (sav), (abdest alırken, suyu sakallarının arasına ulaştırmak için) sakallarını (parmaklarıyla) aralarken gördüm.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ وَهَنَّادٌ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ أَبِى هَاشِمٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ لَقِيطِ بْنِ صَبِرَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا تَوَضَّأْتَ فَخَلِّلِ الأَصَابِعَ." [قَالَ: ’وَفِى الْبَابِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، وَالْمُسْتَوْرِدِ وَهُوَ ابْنُ شَدَّادٍ الْفِهْرِىُّ، وَأَبِى أَيُّوبَ الأَنْصَارِىِّ.’ قَالَ أَبُو عِيسَى: ’هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَالْعَمَلُ عَلَى هَذَا عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ، أَنَّهُ يُخَلِّلُ أَصَابِعَ رِجْلَيْهِ فِى الْوُضُوءِ. وَبِهِ يَقُولُ أَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ. وَقَالَ إِسْحَاقُ: يُخَلِّلُ أَصَابِعَ يَدَيْهِ وَرِجْلَيْهِ فِى الْوُضُوءِ. وَأَبُو هَاشِمٍ، اسْمُهُ إِسْمَاعِيلُ بْنُ كَثِيرٍ الْمَكِّىُّ.’]

Bize Kuteybe ve Hennad, onlara Veki’, ona Süfyan (es-Sevrî), ona Ebu Haşim (İsmali b. Kesir), ona Asım b. Lakît b. Sabira, ona da babası (Lakît b. Amir), Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğunu rivayet etti: “Abdest aldığında parmaklarını arala (aralarına suyu geçir).” [Tirmizî: 'Bu konuda İbn Abbas, Müstevrid b. Şeddad el Fihrî ve Ebu Eyyûb el-Ensârî’den de hadis rivayet edilmiştir' demiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir:' Bu, hasen-sahih bir hadistir. Alimlerin ameli bu hadise göredir; yani bir kimsenin abdest alırken ayak parmaklarını aralaması gerekir (arasına su geçirmesi gerekir). Ahmed ve İshâk’ın görüşü de bu doğrultudadır. İshâk: 'Kişi, abdest alırken el ve ayak parmaklarını aralar (aralarına su geçirir.)' demiştir. (Hadisin ravilerinden) Ebu Haşim’in adı, İsmail b. Kesir el Mekkî’dir.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 30, 1/56

حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ وَهَنَّادٌ وَقُتَيْبَةُ قَالُوا حَدَّثَنَا وِكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ؛ (ح) قَالَ وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ مَرَّةً مَرَّةً." [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’وَفِى الْبَابِ عَنْ عُمَرَ، وَجَابِرٍ، وَبُرَيْدَةَ، وَأَبِى رَافِعٍ، وَابْنِ الْفَاكِهِ.’ قَالَ أَبُو عِيسَى: ’وَحَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَحْسَنُ شَىْءٍ فِى هَذَا الْبَابِ وَأَصَحُّ. وَرَوَى رِشْدِينُ بْنُ سَعْدٍ وَغَيْرُهُ هَذَا الْحَدِيثَ عَنِ الضَّحَّاكِ بْنِ شُرَحْبِيلَ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ: ’أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ مَرَّةً مَرَّةً.’ قَالَ: ’وَلَيْسَ هَذَا بِشَىْءٍ، وَالصَّحِيحُ مَا رَوَى ابْنُ عَجْلاَنَ، وَهِشَامُ بْنُ سَعْدٍ، وَسُفْيَانُ الثَّوْرِىُّ، وَعَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم.’]

Bize Ebu Kureyb, Hennâd ve Kuteybe, onlara Veki’, ona Süfyan; (T), Bize Muhammed b. Beşşar, ona Yahya b. Said, ona Süfyan, ona Zeyd b. Eslem, ona da Atâ b. Yesar, İbn Abbas’ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Rasulullah (sav), abdest organlarını birer kez yıkayarak abdest aldı.” [Ebu İsa (Tirmizî): 'Bu konuda Ömer, Cabir, Büreyde, Ebu Rafi ve İbnü’l-Fâkih’den rivayet edilen hadisler de vardır' demiştir. Ebu İsa (Tirmizî): (Yukarıdaki) İbn Abbas hadisi, bu konudaki en iyi ve en sahih rivayettir. Bu hadisi Rişdîn b. Sa’d ve başkası, ona Dahhâk b. Şurahbîl, ona Zeyd b. Eslem, ona da babası, Hz. Ömer’in: 'Hz. Peygamber (sav) Hz. Peygamber (sav) abdest organlarını birer kez yıkayarak abdest almıştır.' dediğini rivayet etmiştir. Tirmizî: Bu rivayet bir kıymete sahip değildir. Bunun sahih olanı, İbn Aclan, Hişam b. Sa’d, Süfyan es-Sevrî, Abdulaziz b. Muhammed ve Zeyd b. Eslem, onlara Atâ b. Yesâr, ona da İbn Abbas'ın Hz. Peygamber’den (sav) naklettiği rivayettir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 32, 1/60

حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ قَالاَ حَدَّثَنَا زَيْدُ بْنُ حُبَابٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ ثَابِتِ بْنِ ثَوْبَانَ قَالَ حَدَّثَنِى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ هُرْمُزَ هُوَ الأَعْرَجُ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَك "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ.’ قَالَ أَبُو عِيسَى: ’هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ ابْنِ ثَوْبَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ، وَهُوَ إِسْنَادٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.’ قَالَ أَبُو عِيسَى: ’وَقَدْ رَوَى هَمَّامٌ عَنْ عَامِرٍ الأَحْوَلِ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ: ’أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ ثَلاَثًا ثَلاَثًا’.’]

Bize Ebu Küreyb ve Muhammed b. Râfi’, onlara Zeyd b. Hubâb, ona Abdurrahman b. Sabit b. Sevban, ona Abdullah b. Fadl, ona da Abdurrahman b. Hürmüz el-A’rec, Ebu Hüreyre’nin şöyle anlattığını rivayet etti: “Rasulullah (sav) abdest azalarını ikişer kez yıkayarak abdest aldı.” [Ebu İsa (Tirmizî): Bu konuda Câbir’den rivayet edilen (başka) bir hadisin de bulunduğunu söylemiştir. Ebu İsa (Tirmizî): 'Bu, hasen-garib olan bir hadistir. Bu rivayeti sadece İbn Sevban'ın Abdullah b. Fadl’dan nakli olarak bilmekteyiz' demiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şölyle demiştir: 'Hemmam, ona Amir el Ahvel, ona da Ata, Ebu Hureyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: 'Rasulullah, (sav) abdest azalarını üçer kere yıkayarak abdest aldı.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 33, 1/62

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِى عُمَرَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ، فَغَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثًا، وَغَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ، وَمَسَحَ بِرَأْسِهِ، وَغَسَلَ رِجْلَيْهِ مَرَّتَيْنِ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’وَهَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَقَدْ ذُكِرَ فِى غَيْرِ حَدِيثٍ: ’أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ بَعْضَ وُضُوئِهِ مَرَّةً، وَبَعْضَهُ ثَلاَثًا.’ وَقَدْ رَخَّصَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ فِى ذَلِكَ، لَمْ يَرَوْا بَأْسًا أَنْ يَتَوَضَّأَ الرَّجْلُ بَعْضَ وُضُوئِهِ ثَلاَثًا وَبَعْضَهُ مَرَّتَيْنِ أَوْ مَرَّةً.’]

Bize Muhammed b. Ebu Ömer, ona Süyfan b. Uyeyne, ona Amr b. Yahya, ona da babası (Yahya b. Umare), Abdullah b. Zeyd'in şöyle anlattığını rivayet etti: "Hz. Peygamber (sav) abdest aldı. (Bu esnada) Yüzünü üç kez, kollarını da ikişer kez yıkaydı. Başını mesh etti ve ayaklarını da ikişer kez yıkadı." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Bu, hasen-sahih bir hadistir. Bundan başka bir hadiste 'Rasulullah’ın (sav) abdest organlarından kimini bir kez, kimini de üç kez yıkayarak abdest aldığı' zikredilmiştir. Bazı alimler, (abdest alırken) böyle yapmaya ruhsat vermiş; abdest organlarının bir kısmını üç, bazılarını iki, bir kısmını da bir kez yıkamakta bir sakınca görmemişlerdir.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 36, 1/66

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ وَقُتَيْبَةُ قَالاَ حَدَّثَنَا أَبُو الأَحْوَصِ عَنْ أَبِى إِسْحَاقَ عَنْ أَبِى حَيَّةَ قَالَ: رَأَيْتُ عَلِيًّا تَوَضَّأَ، فَغَسَلَ كَفَّيْهِ، حَتَّى أَنْقَاهُمَا. ثُمَّ مَضْمَضَ ثَلاَثًا، وَاسْتَنْشَقَ ثَلاَثًا. وَغَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثًا، وَذِرَاعَيْهِ ثَلاَثًا. وَمَسَحَ بِرَأْسِهِ مَرَّةً. ثُمَّ غَسَلَ قَدَمَيْهِ إِلَى الْكَعْبَيْنِ، ثُمَّ قَامَ، فَأَخَذَ فَضْلَ طَهُورِهِ، فَشَرِبَهُ، وَهُوَ قَائِمٌ. ثُمَّ قَالَ: ’أَحْبَبْتُ أَنْ أُرِيَكُمْ كَيْفَ كَانَ طُهُورُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم.’ [قَالَ أَبُو عِيسَى:’ وَفِى الْبَابِ عَنْ عُثْمَانَ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ، وَابْنِ عَبَّاسٍ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَالرُّبَيِّعِ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ أُنَيْسٍ، وَعَائِشَةَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ.]

Bize Hennad ve Kuteybe, onlara Ebü’l-Ahvas, ona da Ebu İshak, Ebu Hayye’nin şöyle anlattığını rivayet etti: Ali’yi abdest alırken gördüm. (Önce) Ellerini tertemiz oluncaya kadar yıkadı. Sonra ağzına üç kez su verdi, üç kez de burnuna su verdi. Yüzünü üç kez yıkadı, kollarını da üç kez yıkadı. Başını bir kez mesh etti. Sonra ayaklarını topuklarına kadar yıkadı. Daha sonra ayağa kalkıp abdestten artan suyu ayakta iken içti ve: 'Rasulullah’ın (sav) abdestinin nasıl olduğunu size göstermek istedim.' dedi. [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Bu konuda Osman, Abdullah b. Zeyd, İbn Abbas, Abdullah b. Amr, Rubeyyi’, Abdullah b. Üneys ve Âişe’den nakledilen rivayetler de vardır.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 37, 1/67

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا خَالِى يَعْلَى عَنْ سُفْيَانَ عَنْ مُوسَى بْنِ أَبِى عَائِشَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِىٌّ إِلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَسَأَلَهُ عَنِ الْوُضُوءِ. فَأَرَاهُ ثَلاَثًا ثَلاَثًا، ثُمَّ قَالَ: "هَذَا الْوُضُوءُ. فَمَنْ زَادَ عَلَى هَذَا فَقَدْ أَسَاءَ وَتَعَدَّى أَوْ ظَلَمَ."

Bize Ali b. Muhammed (b. İshak), ona daysı Ya'lâ (b. ubeyd), ona Süfyan (es-Sevrî), ona Musa b. Ebu Aişe, ona Amr b. Şuayb, ona da babası (Şuayb b. Muhammed b. Abdullah b. Amr b. As ), dedesinin (Abdullah b. Amr b. As) şöyle dediğini rivayet etmiştir: Bir bedevi Rasulullah'ın (sav) yanına geldi ve ona abdestin nasıl alınması gerektiğini sordu. Rasulullah (sav) (abdest azalarını) üçer kere yıkayarak abdest almayı ona gösterdi ve "İşte abdest böyle alınır. Kim bundan daha fazlasını yaparsa kötü bir iş yapmış, sınırı aşmış veya zulmetmiş olur." buyurdu.

Açıklama: Elbani bu hadisin hasen sahih olduğunu ifade etmiştir

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 48, /79