حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ مَضَى فِى بَرِيرَةَ ثَلاَثُ سُنَنٍ خُيِّرَتْ حِينَ أُعْتِقَتْ وَكَانَ زَوْجُهَا مَمْلُوكًا وَكَانُوا يَتَصَدَّقُونَ عَلَيْهَا فَتُهْدِى إِلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَيَقُولُ « هُوَ عَلَيْهَا صَدَقَةٌ وَهُوَ لَنَا هَدِيَّةٌ » . وَقَالَ « الْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ » .

Bize Ali b. Muhammed, ona Veki, ona Usame b. Zeyd, ona Kasım b. Muhammed, ona da Aişe şöyle demiştir: "Berîre dolayısıyla üç sünnet (hüküm) geçerli olmuştur: Azat edildiğinde, kocası köle olduğu için kendisine (evliliğini sürdürüp sürdürmeme konusunda) tercih hakkı verildi. İnsanlar ona sadaka verir, o da bu sadakaları Hz. Peygamber’e (sav) hediye olarak sunar, Hz. Peygamber (sav) de 'Bu ona sadaka, ama bize hediyedir' buyururdu. Bir de Hz. Peygamber (sav) 'Velâyet hakkı, azat edene aittir' buyurmuştur."

Açıklama: Elbani bu hadisin hasen sahih olduğunu ifade etmiştir

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Talak 29, /332

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ حَدَّثَنَا وُهَيْبٌ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها - قَالَتْ جَاءَتْ بَرِيرَةُ لِتَسْتَعِينَ فِى كِتَابَتِهَا فَقَالَتْ إِنِّى كَاتَبْتُ أَهْلِى عَلَى تِسْعِ أَوَاقٍ فِى كُلِّ عَامٍ أُوقِيَّةٌ فَأَعِينِينِى. فَقَالَتْ إِنْ أَحَبَّ أَهْلُكِ أَنْ أَعُدَّهَا عَدَّةً وَاحِدَةً وَأُعْتِقَكِ وَيَكُونَ وَلاَؤُكِ لِى فَعَلْتُ. فَذَهَبَتْ إِلَى أَهْلِهَا وَسَاقَ الْحَدِيثَ نَحْوَ الزُّهْرِىِّ زَادَ فِى كَلاَمِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فِى آخِرِهِ "مَا بَالُ رِجَالٍ يَقُولُ أَحَدُهُمْ أَعْتِقْ يَا فُلاَنُ وَالْوَلاَءُ لِى إِنَّمَا الْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ."

Bize Musa b. İsmail, ona Vüheyb, ona Hişam b. Urve, ona da babasından rivayet olduğuna göre; Aişe (r.anha) şöyle demiştir: Berîre bana gelerek kölelikten kurtulmak için yaptığı anlaşmada (mükâtebe) yardım istedi ve “Ben, efendilerimle dokuz ukiyye (gümüş) karşılığında, her yıl bir ukiyye olmak üzere (azatlık) anlaşması yaptım, bana yardım et” dedi. Aişe der ki: Ben de “Eğer efendilerin isterse, bu miktarı tek seferde sayarak sana ödeme yapayım ve seni azat edeyim; ancak velâyet hakkın bana ait olur” dedim. Berîre bunun üzerine efendilerinin yanına gidip bu teklifi iletti. Râvi hadisin bundan sonraki kısmını Zührî'nin hadisi gibi rivayet etti. Ancak (bir önceki hadiste geçen) Hz. Peygamber (sav) sözünün sonunda şunu da ekledi: "Bazı adamların 'Falan kişiyi azat et, ama velâyet hakkı benim olsun' demeleri de ne oluyor böyle? Şunu iyi bilin ki, velâyet hakkı ancak azat edene aittir."

Açıklama: Hadisin tamamı için D003929 numaralı rivayete bakınız.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Itk 2, /899

وَحَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَلاَءِ الْهَمْدَانِىُّ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عُرْوَةَ أَخْبَرَنِى أَبِى عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ دَخَلَتْ عَلَىَّ بَرِيرَةُ فَقَالَتْ إِنَّ أَهْلِى كَاتَبُونِى عَلَى تِسْعِ أَوَاقٍ فِى تِسْعِ سِنِينَ فِى كُلِّ سَنَةٍ أُوقِيَّةٌ. فَأَعِينِينِى. فَقُلْتُ لَهَا إِنْ شَاءَ أَهْلُكِ أَنْ أَعُدَّهَا لَهُمْ عَدَّةً وَاحِدَةً وَأُعْتِقَكِ وَيَكُونَ الْوَلاَءُ لِى فَعَلْتُ. فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لأَهْلِهَا فَأَبَوْا إِلاَّ أَنْ يَكُونَ الْوَلاَءُ لَهُمْ فَأَتَتْنِى فَذَكَرَتْ ذَلِكَ قَالَتْ فَانْتَهَرْتُهَا فَقَالَتْ لاَهَا اللَّهِ إِذَا قَالَتْ. فَسَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَسَأَلَنِى فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ "اشْتَرِيهَا وَأَعْتِقِيهَا وَاشْتَرِطِى لَهُمُ الْوَلاَءَ فَإِنَّ الْوَلاَءَ لِمَنْ أَعْتَقَ." فَفَعَلْتُ - قَالَتْ - ثُمَّ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَشِيَّةً فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ "أَمَّا بَعْدُ فَمَا بَالُ أَقْوَامٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَتْ فِى كِتَابِ اللَّهِ مَا كَانَ مِنْ شَرْطٍ لَيْسَ فِى كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَهُوَ بَاطِلٌ وَإِنْ كَانَ مِائَةَ شَرْطٍ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ وَشَرْطُ اللَّهِ أَوْثَقُ مَا بَالُ رِجَالٍ مِنْكُمْ يَقُولُ أَحَدُهُمْ أَعْتِقْ فُلاَنًا وَالْوَلاَءُ لِى إِنَّمَا الْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ."

Bize Ebu Küreyb Muhammed b. Alâ el-Hemdânî, ona Ebu Usame, ona Hişam b. Urve, ona babası (Urve b. Zübeyir), ona da Aişe şöyle haber verdi: "Berîre yanıma girerek 'sahiplerim, her sene bir ukıyye vermek şartıyla, toplam dokuz okıyye karşılığında benimle mükatebe (azatlık sözleşmesi) yaptılar, (borcumu ödemede) bana yardım et' dedi. Ben de ona 'Eğer sahiplerin, velayetin bende kalması koşuluyla, bu miktarı kendilerine bir defada vererek seni azat et­meme rıza gösterirlerse (dediğini) yaparım' dedim. Berîre bunu sahiplerine söylemiş, ancak onlar velayetin kendilerine ait ol­masında ısrar etmişler. Berîre bana gelerek bunu anlattı. Ben kendisine olumsuz konuştum, o da 'Allah'a yemin olsun ki o zaman bu iş olmaz' cevabını verdi. Bu sırada Rasulullah (sav) bizi işitti ve bana sordu. Ben de kendisine haber verdim. Bunun üzerine 'sen onu satın al da azat et, velayetin onlarda olma şartını da kabul et, çünkü velayet azat edene aittir' buyurdu. Ben de öyle yaptım. Sonra Rasulullah (sav) yatsı zamanı hutbe okudu. Evvelâ Allah'a la­yık olduğu şekilde hamd ve senada bulundu ardından 'bundan sonra, bazı kimselere ne oluyor ki, Allah'ın kitabında olmayan birtakım şeyleri şart koşuyorlar? Aziz ve Celil Allah'ın kita­bında olmayan herhangi her şart batıldır. İsterse yüz defa şart koşulsun. Allah'ın kitabı uyulmaya daha layık, Allah'ın şartı da daha sağlamdır. Sizden bazı adamlara ne oluyor da içlerinden biri 'sen filânı azat et ama velayet bana ait olsun' diyor. Velayet ancak azat edene aittir' buyurdu."

• Müslim Sahîh-i Müslim Itk, 3779, /621

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنِ الأَسْوَدِ عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها - قَالَتِ اشْتَرَيْتُ بَرِيرَةَ فَاشْتَرَطَ أَهْلُهَا وَلاَءَهَا ، فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِلنَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ « أَعْتِقِيهَا ، فَإِنَّ الْوَلاَءَ لِمَنْ أَعْطَى الْوَرِقَ » . فَأَعْتَقْتُهَا ، فَدَعَاهَا النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَخَيَّرَهَا مِنْ زَوْجِهَا فَقَالَتْ لَوْ أَعْطَانِى كَذَا وَكَذَا مَا ثَبَتُّ عِنْدَهُ . فَاخْتَارَتْ نَفْسَهَا .

Bize Osman b. Ebu Şeybe, ona Cerîr, ona Mansur, ona İbrahim, ona Esved, ona da Aişe (r.anha) şöyle demiştir: Ben Berîre'yi satın aldım, ancak efendileri onun velâyetinin kendilerine ait olmasını şart koştular. Ben de bunu Peygamber'e (sav) bildirdim. Peygamber (sav) "sen Berîre'yi satın alıp azat et. Çünkü velâyet, gümüş parayı (bedelini) verene aittir" buyurdu. Ben de Berîre'yi azat ettim. Ardından Peygamber (sav), Berîre'yi ça­ğırdı ve onu kocasından boşanma konusunda serbest kıldı. Berîre de “kocam bana şu kadar mal verse bile, ben onun yanında kalmam” dedi ve, kendi nefsini (boşanmayı) tercih etti.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Itk 10, 1/694

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ أَخْبَرَنَا مَالِكٌ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ - رضى الله عنهما - قَالَ أَرَادَتْ عَائِشَةُ أُمُّ الْمُؤْمِنِينَ أَنْ تَشْتَرِىَ جَارِيَةً لِتُعْتِقَهَا ، فَقَالَ أَهْلُهَا عَلَى أَنَّ وَلاَءَهَا لَنَا . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « لاَ يَمْنَعُكِ ذَلِكِ ، فَإِنَّمَا الْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ » .

Bize Abdullah b. Yusuf, ona Mâlik, ona Nâfi, ona da Abdullah b. Ömer (ra) şöyle demiştir: "Müminlerin an­nesi Âişe bir cariyeyi satın alıp, özgürlüğüne ka­vuşturmak istedi. O cariyenin sahipleri 'Velayet hakkı bizde kalması şartıyla' dediler. Rasulullah (sav) 'Onların ileri sürdükleri bu şart, senin velâyet hakkına engel olmaz. Çünkü velâyet hakkı ancak hürriyete kavuşturan kimseye aittir' buyurdu."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Mükâteb 2, 1/699

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَعِيدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا أَبُو خَالِدٍ الأَحْمَرُ عَنِ ابْنِ عَجْلاَنَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِى سَعِيدٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "ثَلاَثَةٌ كُلُّهُمْ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ عَوْنُهُ؛ الْغَازِى فِى سَبِيلِ اللَّهِ، وَالْمُكَاتَبُ الَّذِى يُرِيدُ الأَدَاءَ، وَالنَّاكِحُ الَّذِى يُرِيدُ التَّعَفُّفَ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Abdullah b. Said, onlara Ebu Halid el-Ahmer, ona İbn Aclân, ona Said b. Ebu Said, ona da Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Şu üç grup insan için Allah'ın (cc) yardımı haktır: Allah yolunda gazveye katılacak olan kimse, borcunu ödemek isteyen antlaşmalı mükâteb (özgürlüğü için efendisiyle borç anlaşması yapan) köle ve namuslu kalmayı isteyerek evlenen kimse."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Itk 3, /405

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّ بَرِيرَةَ أَتَتْهَا وَهِىَ مُكَاتَبَةٌ قَدْ كَاتَبَهَا أَهْلُهَا عَلَى تِسْعِ أَوَاقٍ فَقَالَتْ لَهَا إِنْ شَاءَ أَهْلُكِ عَدَدْتُ لَهُمْ عَدَّةً وَاحِدَةً وَكَانَ الْوَلاَءُ لِى قَالَ فَأَتَتْ أَهْلَهَا فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لَهُمْ فَأَبَوْا إِلاَّ أَنْ تَشْتَرِطَ الْوَلاَءَ لَهُمْ فَذَكَرَتْ عَائِشَةُ ذَلِكَ لِلنَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ « افْعَلِى » . قَالَتْ فَقَامَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَخَطَبَ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ « مَا بَالُ رِجَالٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَتْ فِى كِتَابِ اللَّهِ كُلُّ شَرْطٍ لَيْسَ فِى كِتَابِ اللَّهِ فَهُوَ بَاطِلٌ وَإِنْ كَانَ مِائَةَ شَرْطٍ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ وَشَرْطُ اللَّهِ أَوْثَقُ وَالْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ » .

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Ali b. Muhammed, o ikisine Vekî, ona Hişam b. Urve, ona babası (Urve b. Zübeyir), ona da Peygamber'in (sav) zevcesi Âişe şöyle rivayet etmiştir: Berîre Hz. Aişe'ye geldi. Kendisi efendileriyle özgürlüğünü satın almak üzere dokuz ûkiyye (yaklaşık 36 dirhem) üzerinden bir anlaşma yapmış bir mukâtebe idi. Aişe ona “Eğer istersen, o miktarı toplu olarak onlara öderim, ama velâyet hakkı bana ait olur” dedi. Berîre, gidip efendilerine bunu bildirdi. Fakat onlar velâyetin kendilerine ait olması şartıyla bu teklifi kabul edeceklerini söylediler. Hz. Aişe de bunu Hz. Peygamber'e (sav) aktardı. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) "Sen bunu yap (ödemeyi yap, Berire'yi azat et" buyurdu. Hz. Aişe der ki: Sonra Rasulullah (sav) insanlara hitap etmek üzere kalktı, Allah’a hamd etti, sena etti ve şöyle buyurdu: "Bazı adamlara ne oluyor da onlar, Allah’ın kitabında bulunmayan şartları koşuyorlar. Herhangi bir şart ki, Allah’ın kitabında yoksa, o şart geçersizdir. İsterse yüz tane şart olsun. Allah’ın kitabı uyulmaya daha layık, Allah’ın şartı daha sağlamdır. velayet hakkı, köleyi azat edene aittir."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Itk 3, /406

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّ بَرِيرَةَ أَتَتْهَا وَهِىَ مُكَاتَبَةٌ قَدْ كَاتَبَهَا أَهْلُهَا عَلَى تِسْعِ أَوَاقٍ فَقَالَتْ لَهَا إِنْ شَاءَ أَهْلُكِ عَدَدْتُ لَهُمْ عَدَّةً وَاحِدَةً وَكَانَ الْوَلاَءُ لِى قَالَ فَأَتَتْ أَهْلَهَا فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لَهُمْ فَأَبَوْا إِلاَّ أَنْ تَشْتَرِطَ الْوَلاَءَ لَهُمْ فَذَكَرَتْ عَائِشَةُ ذَلِكَ لِلنَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ « افْعَلِى » . قَالَتْ فَقَامَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَخَطَبَ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ « مَا بَالُ رِجَالٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَتْ فِى كِتَابِ اللَّهِ كُلُّ شَرْطٍ لَيْسَ فِى كِتَابِ اللَّهِ فَهُوَ بَاطِلٌ وَإِنْ كَانَ مِائَةَ شَرْطٍ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ وَشَرْطُ اللَّهِ أَوْثَقُ وَالْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ » .

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Ali b. Muhammed, o ikisine Vekî, ona Hişam b. Urve, ona babası (Urve b. Zübeyir), ona da Peygamber'in (sav) zevcesi Âişe şöyle rivayet etmiştir: Berîre Hz. Aişe'ye geldi. Kendisi efendileriyle özgürlüğünü satın almak üzere dokuz ûkiyye (yaklaşık 36 dirhem) üzerinden bir anlaşma yapmış bir mukâtebe idi. Aişe ona “Eğer istersen, o miktarı toplu olarak onlara öderim, ama velâyet hakkı bana ait olur” dedi. Berîre, gidip efendilerine bunu bildirdi. Fakat onlar velâyetin kendilerine ait olması şartıyla bu teklifi kabul edeceklerini söylediler. Hz. Aişe de bunu Hz. Peygamber'e (sav) aktardı. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) "Sen bunu yap (ödemeyi yap, Berire'yi azat et" buyurdu. Hz. Aişe der ki: Sonra Rasulullah (sav) insanlara hitap etmek üzere kalktı, Allah’a hamd etti, sena etti ve şöyle buyurdu: "Bazı adamlara ne oluyor da onlar, Allah’ın kitabında bulunmayan şartları koşuyorlar. Herhangi bir şart ki, Allah’ın kitabında yoksa, o şart geçersizdir. İsterse yüz tane şart olsun. Allah’ın kitabı uyulmaya daha layık, Allah’ın şartı daha sağlamdır. velayet hakkı, köleyi azat edene aittir."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Itk 3, /406