حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَهَّابِ الثَّقَفِىُّ عَنْ أَيُّوبَ حَدَّثَتْنِى حَفْصَةُ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ بِمِثْلِ حَدِيثِ مُحَمَّدٍ. وَكَانَ فِى حَدِيثِ حَفْصَةَ اغْسِلْنَهَا وِتْرًا، وَكَانَ فِيهِ اغْسِلْنَهَا ثَلاَثًا أَوْ خَمْسًا. وَكَانَ فِيهِ ابْدَءُوا بِمَيَامِنِهَا وَمَوَاضِعِ الْوُضُوءِ مِنْهَا. وَكَانَ فِيهِ أَنَّ أُمَّ عَطِيَّةَ قَالَتْ وَامْشِطْنَهَا ثَلاَثَةَ قُرُونٍ.

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, ona Abdüvehhab es-Sekafî, ona Eyyüb (es-Sahtiyânî), ona Hafsa, ona da Ümmü Atiyye, Muhammed (b. Sîrîn)'in hadisinin aynısını rivayet etmiştir. Fakat Hafsa rivayetinde hadis 'Onu (Hz. Peygamber'in (sav) kızı) tekli sayılar adedinde yıkayınız', Muhammed rivayetinde ise 'Onu üç ya da beş kez yıkayınız' şeklinde geçmektedir. Yine Muhammed rivayetinde 'Yıkamaya ölünün sağ taraflarından ve abdest azalarından başlayınız' ifadeleri yer almaktadır. Hafsa rivayetinde, Ümmü Atiyye'nin 'Ölünün saçlarını üç belik halinde tarayınız' ifadesi de geçmektedir.

Açıklama: İlgili olay için bkz. İM001458 numaralı hadis.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Mâ câe fi'-cenâiz 8, /236

حَدَّثَنَا أَبُو الْوَلِيدِ حَدَّثَنَا لَيْثٌ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَعْبٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "ادْفِنُوهُمْ فِى دِمَائِهِمْ - يَعْنِى يَوْمَ أُحُدٍ - وَلَمْ يُغَسِّلْهُمْ."

Bize Ebu Velid, ona Leys, ona İbn Şihâb, ona Abdurrahman b. Ka'b, ona da Câbir, Nebi'nin (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "(Uhud gününde şehit düşenleri kast ederek) 'Onları kanları ile defnediniz' buyurdu. Ayrıca onları yıkatmadı da."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cenâiz 74, 1/451

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ الْمَهْرِىُّ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِى يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ حَدَّثَنِى عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ: "أَنَّ أَبَاهُ كَتَبَ إِلَى عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الأَرْقَمِ الزُّهْرِىِّ يَأْمُرُهُ أَنْ يَدْخُلَ عَلَى سُبَيْعَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ الأَسْلَمِيَّةِ فَيَسْأَلَهَا عَنْ حَدِيثِهَا وَعَمَّا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ اسْتَفْتَتْهُ. فَكَتَبَ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ يُخْبِرُهُ أَنَّ سُبَيْعَةَ أَخْبَرَتْهُ أَنَّهَا كَانَتْ تَحْتَ سَعْدِ ابْنِ خَوْلَةَ - وَهُوَ مِنْ بَنِى عَامِرِ بْنِ لُؤَىٍّ وَهُوَ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا - فَتُوُفِّىَ عَنْهَا فِى حَجَّةِ الْوَدَاعِ وَهِىَ حَامِلٌ، فَلَمْ تَنْشَبْ أَنْ وَضَعَتْ حَمْلَهَا بَعْدَ وَفَاتِهِ. فَلَمَّا تَعَلَّتْ مِنْ نِفَاسِهَا تَجَمَّلَتْ لِلْخُطَّابِ، فَدَخَلَ عَلَيْهَا أَبُو السَّنَابِلِ بْنُ بَعْكَكٍ رَجُلٌ مِنْ بَنِى عَبْدِ الدَّارِ، فَقَالَ لَهَا مَا لِى أَرَاكِ مُتَجَمِّلَةً، لَعَلَّكِ تَرْتَجِينَ النِّكَاحَ، إِنَّكِ وَاللَّهِ مَا أَنْتِ بِنَاكِحٍ حَتَّى تَمُرَّ عَلَيْكِ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَعَشْرٌ. قَالَتْ سُبَيْعَةُ فَلَمَّا قَالَ لِى ذَلِكَ جَمَعْتُ عَلَىَّ ثِيَابِى حِينَ أَمْسَيْتُ فَأَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِكَ، فَأَفْتَانِى بِأَنِّى قَدْ حَلَلْتُ حِينَ وَضَعْتُ حَمْلِى، وَأَمَرَنِى بِالتَّزْوِيجِ إِنْ بَدَا لِى." [ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ وَلاَ أَرَى بَأْسًا أَنْ تَتَزَوَّجَ حِينَ وَضَعَتْ وَإِنْ كَانَتْ فِى دَمِهَا، غَيْرَ أَنَّهُ لاَ يَقْرَبُهَا زَوْجُهَا حَتَّى تَطْهُرَ.]

Bize Süleyman b. Davud el-Mehrî, ona İbn Vehb, ona Yunus, ona İbn Şihâb, ona da Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe şöyle rivayet etmiştir: "Babası, Ömer b. Abdullah b. Erkam b. ez-Zührî'ye, Eslem'li Hâris kızı Sübey'a'nın yanına giderek, ona başından geçen olayı anlatan hadisi ve Rasulullah'ın (sav) onun sorduğu fetvaya ne cevap verdiğini öğrenmesi için bir mektup yazdı. Karşılığında Ömer b. Abdullah, Abdullah b. Utbe'ye, Subey'a’nın kendisine bildirdiği şu olayı yazarak gönderdi: Sübey'a, Âmir b. Lüeyy oğullarından olan ve Bedir Savaşı'na katılan Sa‘d b. Havle ile evli idi. Sa'd veda haccı esnasında vefat ettiğinde kendisi hamile idi. Kocası vefat ettikten kısa bir süre sonra doğum yaptı. Lohusalığı bittikten sonra da kendisi ile evlenmeye talip olacaklar için süslenmeye başladı. Abduddâr oğullarından Ebu Senâbil b. Ba'kek, onun yanına geldi ve 'Hayırdır, süslenmiş olduğunu görüyorum. Galiba evlenmeyi düşünüyorsun. Halbuki dört ay on gün geçmedikçe sen kimse ile nikâhlanamazsın' dedi. Ebu Senâbil bana bunları söyleyince, akşam olunca üzerime elbiselerimi giyinerek doğru Rasulullah'ın (sav) huzuruna gittim. Ona bunu sordum. O da bana çocuğumu doğurduğum için nikâhlanmamın helâl olduğuna dair fetva verdi ve uygun görürsem evlenebileceğimi söyledi." [İbn Şihâb da 'Ben böyle bir kadının doğumu ile kanaması devam etmekte iken dahi nikahlanmasında bir sakınca görmüyorum. Ancak kocası, temizleninceye kadar ona yaklaşamaz' demiştir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Talak 47, /538

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَسَدٍ حَدَّثَنَا مُعَاوِيَةُ بْنُ عَمْرٍو حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ الْفَزَارِىُّ عَنْ خَالِدٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِى قِلاَبَةَ عَنْ قَبِيصَةَ بْنِ ذُؤَيْبٍ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: "دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى أَبِى سَلَمَةَ وَقَدْ شَقَّ بَصَرُهُ فَأَغْمَضَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الرُّوحَ إِذَا قُبِضَ تَبِعَهُ الْبَصَرُ."

Bize İsmail b. Esed, ona Muaviye b. Amr, ona Ebu İshak el-Fezârî, ona Halid el-Hazzâ, ona Ebû Kılâbe, ona da Kabîsa b. Züeyb, Ümmü Seleme'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), Ebu Seleme'nin (cenazesinin) yanına geldi. Ölünün gözleri açık kalmıştı. Rasulullah (sav), onun gözlerini kapadı, sonra da 'Ruh kabzedildiğinde, göz onu takip eder' buyurdu."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Mâ câe fi'-cenâiz 6, /235

حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ سُلَيْمَانُ بْنُ تَوْبَةَ حَدَّثَنَا عَاصِمُ بْنُ عَلِىٍّ حَدَّثَنَا قَزَعَةُ بْنُ سُوَيْدٍ عَنْ حُمَيْدٍ الأَعْرَجِ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ مَحْمُودِ بْنِ لَبِيدٍ عَنْ شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا حَضَرْتُمْ مَوْتَاكُمْ فَأَغْمِضُوا الْبَصَرَ، فَإِنَّ الْبَصَرَ يَتْبَعُ الرُّوحَ، وَقُولُوا خَيْرًا. فَإِنَّ الْمَلاَئِكَةَ تُؤَمِّنُ عَلَى مَا قَالَ أَهْلُ الْبَيْتِ."

Bize Ebu Davud Süleyman b. Tevbe, ona Asım b. Ali, ona Kazaa b. Süveyd, ona Humeyd el-A'rec, ona Zührî, ona Mahmud b. Lebîd, ona da Şeddâd b. Evs, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ölüm esnasında mevtanın yanında olursanız, ölünün gözlerini kapatın. Şüphesiz göz ruhu takip eder. Bir de (mevta hakkında) hayır söz söyleyin. Zira melekler, evde bulunanların söylediklerine 'âmin' derler."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Mâ câe fi'-cenâiz 6, /236

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَهَّابِ الثَّقَفِىُّ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ قَالَتْ: "دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَنَحْنُ نُغَسِّلُ ابْنَتَهُ أُمَّ كُلْثُومٍ، فَقَالَ اغْسِلْنَهَا ثَلاَثًا أَوْ خَمْسًا أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكِ إِنْ رَأَيْتُنَّ ذَلِكِ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَاجْعَلْنَ فِى الآخِرَةِ كَافُورًا أَوْ شَيْئًا مِنْ كَافُورٍ، فَإِذَا فَرَغْتُنَّ فَآذِنَّنِى. فَلَمَّا فَرَغْنَا آذَنَّاهُ فَأَلْقَى إِلَيْنَا حَقْوَهُ وَقَالَ أَشْعِرْنَهَا إِيَّاهُ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, ona Abdülvehhab es-Sekafî, ona Eyyüb (es-Sahtiyânî), ona da Muhammed b. Sîrîn, Ümmü Atiyye'nin (r. anhâ) şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Kızı Ümmü Gülsüm'ü yıkarken, Rasulullah (sav) yanımıza geldi ve 'Onu su ve sedirle üç, beş veya daha fazla sayıda yıkayın. Son seferinde suyun içerisine kâfûr ya da biraz kâfûr koyun. Yıkama işini bitirince de bana haber verin' dedi. İşimiz bitince kendisine haber verdik. Bunun üzerine kefen olarak kullanmamız için bize doğru izârını uzattı ve 'Kızıma bunu giydirin' buyurdu."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Mâ câe fi'-cenâiz 8, /236

وَأَخْبَرَنَا الأَوْزَاعِىُّ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضى الله عنهما: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ لِقَتْلَى أُحُدٍ أَىُّ هَؤُلاَءِ أَكْثَرُ أَخْذًا لِلْقُرْآنِ. فَإِذَا أُشِيرَ لَهُ إِلَى رَجُلٍ قَدَّمَهُ فِى اللَّحْدِ قَبْلَ صَاحِبِهِ. وَقَالَ جَابِرٌ فَكُفِّنَ أَبِى وَعَمِّى فِى نَمِرَةٍ وَاحِدَةٍ." [وَقَالَ سُلَيْمَانُ بْنُ كَثِيرٍ حَدَّثَنِى الزُّهْرِىُّ حَدَّثَنَا مَنْ سَمِعَ جَابِرًا رضى الله عنه.]

Bize Evzâî, ona Zührî, ona da Câbir b. Abdullah (r.anhumâ) şöyle rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav) Uhud’da öldürülenler için 'Bunların hangisi Kur’ân’ı daha çok öğrenmiştir?' diye soruyor, ona bir kişi gösterildiğinde hemen kabrine varıp onu kabre diğer arkadaşından önce yerleştiriyordu. Câbir 'Babam ve amcam (o gün) bir tek çizgili aba ile kefenlendiler' demiştir." [Süleyman b. Kesir 'Bana bu hadisi Zührî, ona da Câbir’i (ra) dinlemiş olan birisi rivayet etmiştir' dedi.]

Açıklama: Muhammed b. Şihab ez-Zührî ile İbn Abbas arasında inkita vardır.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cenâiz 75, 1/452

حَدَّثَنَا أَبُو مَعْمَرٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ أَبِى التَّيَّاحِ عَنْ أَنَسٍ رضى الله عنه: "قَدِمَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ فَأَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ يَا بَنِى النَّجَّارِ ثَامِنُونِى. فَقَالُوا لاَ نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلاَّ إِلَى اللَّهِ. فَأَمَرَ بِقُبُورِ الْمُشْرِكِينَ فَنُبِشَتْ، ثُمَّ بِالْخِرَبِ فَسُوِّيَتْ، وَبِالنَّخْلِ فَقُطِعَ، فَصَفُّوا النَّخْلَ قِبْلَةَ الْمَسْجِدِ."

Bize Ebu Ma'mer, ona Abdulvâris, ona Ebu Teyyâh, ona da Enes (ra) şöyle rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav) Medine'ye geldiğinde, Mescid-i Nebî'nin inşa edilmesini emretti ve şöyle dedi: 'Ey Neccar oğulları! Bana arsalarınızın bedelini söyleyin.' Onlar 'Biz onlardan bir bedel istemeyiz. Karşılığını sadece Allah'tan talep ederiz' dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) arsadaki müşrik kabirlerindeki kalıntıların çıkarılmasını (ve başka bir yere defnedilmesini), sonra arsadaki çukur ve tümseklerin düzeltilmesini, mevcut hurma ağaçlarının da kesilmesini istedi ve istediklerinin tamamı yerine getirildi. Ardından sahabe kesilen o hurma ağaçlarını mescidin kıble tarafına dizdiler."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Fezâili'l-Medîne 1868, 1/557

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ حَدَّثَنَا ابْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِى مَخْرَمَةُ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ الْمُغِيرَةَ بْنَ الضَّحَّاكِ يَقُولُ أَخْبَرَتْنِى أُمُّ حَكِيمٍ بِنْتُ أُسَيْدٍ عَنْ أُمِّهَا: "أَنَّ زَوْجَهَا تُوُفِّىَ وَكَانَتْ تَشْتَكِى عَيْنَيْهَا فَتَكْتَحِلُ بِالْجَلاَءِ قَالَ أَحْمَدُ الصَّوَابُ بِكُحْلِ الْجَلاَءِ- فَأَرْسَلَتْ مَوْلاَةً لَهَا إِلَى أُمِّ سَلَمَةَ فَسَأَلَتْهَا عَنْ كُحْلِ الْجَلاَءِ، فَقَالَتْ لاَ تَكْتَحِلِى بِهِ إِلاَّ مِنْ أَمْرٍ لاَ بُدَّ مِنْهُ يَشْتَدُّ عَلَيْكِ، فَتَكْتَحِلِينَ بِاللَّيْلِ وَتَمْسَحِينَهُ بِالنَّهَارِ. ثُمَّ قَالَتْ عِنْدَ ذَلِكَ أُمُّ سَلَمَةَ دَخَلَ عَلَىَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ تُوُفِّىَ أَبُو سَلَمَةَ وَقَدْ جَعَلْتُ عَلَى عَيْنِى صَبِرًا فَقَالَ مَا هَذَا يَا أُمَّ سَلَمَةَ؟ فَقُلْتُ إِنَّمَا هُوَ صَبِرٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ، لَيْسَ فِيهِ طِيبٌ. قَالَ إِنَّهُ يَشُبُّ الْوَجْهَ فَلاَ تَجْعَلِيهِ إِلاَّ بِاللَّيْلِ وَتَنْزِعِينَهُ بِالنَّهَارِ وَلاَ تَمْتَشِطِى بِالطِّيبِ وَلاَ بِالْحِنَّاءِ فَإِنَّهُ خِضَابٌ. قَالَتْ قُلْتُ بِأَىِّ شَىْءٍ أَمْتَشِطُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ بِالسِّدْرِ تُغَلِّفِينَ بِهِ رَأْسَكِ."

Bize Ahmed b. Salih, ona İbn Vehb, ona Mahreme, ona babası, ona Muğire b. Dahhâk, ona da Ümmü Hakim bt. Useyd annesi hakkında şöyle rivayet etmiştir: "Eşi vefat etmişti. Annem o sırada gözlerinden rahatsızdı ve gözlerini 'celâ' ile sürmeliyordu –ravi Ahmed ifadenin doğrusunun 'celâ sürmesi kullanıyordu' olduğunu söylemiştir- Bunun üzerine bir cariyesini Ümmü Seleme'ye gönderdi ve ona celâ sürmesi çekmenin durumunu sordu. Ümmü Seleme ona 'Sürmeyi ancak senin için katlanması zor bir rahatsızlıktan dolayı ve kaçınılmaz olan bir iş sebebiyle kullanabilirsin. Onu da geceleyin sürer, gündüzün silersin' diye cevap verdi. Ardından Ümmü Seleme sözlerine şöyle devam etti: 'Ebu Seleme vefat ettiğinde Rasulullah (sav) yanıma gelmişti. O sırada gözlerime sabır suyu denilen bir ilaç koymuştum. Hz. Peygamber 'Bu da nedir, ey Ümmü Seleme?' diye sordu. Ben 'Ey Allah'ın Rasulü! O sadece sabır suyudur. Güzel de kokmaz' dedim. Allah Rasulü 'Ama o yüze bir tazelik ve güzellik katar. Bu sebeple onu gözlerine geceleyin koy, gündüzün de sil. Hoş koku ile ve kına ile de taranma. Çünkü bu da bir çeşit kına yakmaktır' buyurdu. Ümmü Seleme 'Peki ey Allah'ın Rasulü! Ne ile taranayım?' dediğinde, 'Başını kaplayacak şekilde sidr otu ile' buyurdu."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Talak 46, /537

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا حَفْصُ بْنُ غِيَاثٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كُفِّنَ فِى ثَلاَثَةِ أَثْوَابٍ؛ بِيضٍ يَمَانِيَةٍ، لَيْسَ فِيهَا قَمِيصٌ وَلاَ عِمَامَةٌ. فَقِيلَ لِعَائِشَةَ إِنَّهُمْ كَانُوا يَزْعُمُونَ أَنَّهُ قَدْ كَانَ كُفِّنَ فِى حِبَرَةٍ. فَقَالَتْ عَائِشَةُ قَدْ جَاءُوا بِبُرْدِ حِبَرَةٍ فَلَمْ يُكَفِّنُوهُ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, ona Hafs b. Ğıyâs, ona Hişâm b. Urve, ona babası, ona da Âişe şöyle rivayet etmiştir: "Nebî (sav), Yemen işi üç parça beyaz bez ile kefenlendi, kefeninde gömlek ve sarık da yoktu. Âişe’ye 'Ashâbdan bazısı Hz. Peygamber'in (sav) çizgili bir kumaş ile kefenlediğini söylüyor' denilince, Âişe 'Evet, çizgili bir elbise getirmişlerdi ama onu kefen olarak kullanmadılar' dedi."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Mâ câe fi'-cenâiz 11, /237