حَدَّثَنِى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا هِشَامٌ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنِ ابْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضى الله عنه عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلاَّ الصَّوْمَ، فَإِنَّهُ لِى وَأَنَا أَجْزِى بِهِ. وَلَخَلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ."

Bize Abdullah b. Muhammed, ona Hişâm (b. Yusuf), ona Ma'mer (b. Raşid), ona (İbn Şihab) ez-Zuhrî, ona (Said) b. Müseyyeb, ona da Ebu Hüreyre (ra), Hz. Peygamber'in (sav) (Yüce Allah'tan naklen) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ademoğlunun her ameli kendisi içindir. Fakat oruç böyle değildir. Çünkü oruç, sadece benim rızam içindir. Onun mükafatını da (hakkıyla) ancak ben veririm. Hiç şüphesiz oruçlunun (açlıktan dolayı oluşan) ağız kokusu, Allah katında misk kokusundan daha güzeldir."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Libâs 78, 2/482

حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ أَخْبَرَنَا جَرِيرٌ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الزُّهْرِىِّ بِهَذَا الإِسْنَادِ مِثْلَ رِوَايَةِ ابْنِ عُيَيْنَةَ وَقَالَ بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ - وَهُوَ الزِّنْبِيلُ - وَلَمْ يَذْكُرْ فَضَحِكَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى بَدَتْ أَنْيَابُهُ.

Bize İshak b. İbrahim, ona Cerîr, ona Mansûr, ona da Muhammed b. Müslim ez-Zührî hadisi bu isnad ile (ve) İbn Uyeyne'nin rivayetine benzer şekilde nakletmiştir. (Ravi Mansur), rivayetinde, 'İçinde hurma olan bir sepet ki ona zenbil denir, (getirildi)' demiş ancak 'Hz. Peygamber (sav) yan dişleri gözükecek şekilde gülüverdi' ifadesini zikretmemiştir.

Açıklama: Hadisin tamamı için bk. M002595.

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2596, /433

وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ عِيسَى أَخْبَرَنَا مَالِكٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ بِهَذَا الإِسْنَادِ. "أَنَّ رَجُلاً أَفْطَرَ فِى رَمَضَانَ، فَأَمَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُكَفِّرَ بِعِتْقِ رَقَبَةٍ." ثُمَّ ذَكَرَ بِمِثْلِ حَدِيثِ ابْنِ عُيَيْنَةَ.

Bize Muhammed b. Râfi, ona İshak b. İsa, ona Malik, ona da ez-Zührî hadisi bu isnad ile şöyle rivayet etmiştir: "Adamın biri ramazan ayında orucunu bozdu. Rasulullah (sav) da ona keffaret olarak köle azat etmesini emretti." Ardından Malik, İbn Uyeyne hadisinin benzerini aktarmıştır.

Açıklama: İlgili rivayet için bk. M002597.

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2598, /433

حَدَّثَنَا عَبْدُ بْنُ حُمَيْدٍ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ بِهَذَا الإِسْنَادِ نَحْوَ حَدِيثِ ابْنِ عُيَيْنَةَ.

Bize Abd b. Humeyd, ona Abdürrezzak, ona Ma'mer, ona da Zührî bu isnad ile İbn Uyeyne hadisine benzer şekilde nakletmiştir.

Açıklama: İlgili rivayet için bk. M002599; İbn Uyeyne rivayeti için bk. M002595.

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2600, /434

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنْ مَنْصُورٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضى الله عنه: "جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ إِنَّ الأَخِرَ وَقَعَ عَلَى امْرَأَتِهِ فِى رَمَضَانَ. فَقَالَ أَتَجِدُ مَا تُحَرِّرُ رَقَبَةً؟ قَالَ لاَ. قَالَ فَتَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ؟ قَالَ لاَ. قَالَ أَفَتَجِدُ مَا تُطْعِمُ بِهِ سِتِّينَ مِسْكِينًا؟ قَالَ لاَ. قَالَ فَأُتِىَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ - وَهُوَ الزَّنبِيلُ - قَالَ أَطْعِمْ هَذَا عَنْكَ. قَالَ عَلَى أَحْوَجَ مِنَّا؟ مَا بَيْنَ لاَبَتَيْهَا أَهْلُ بَيْتٍ أَحْوَجُ مِنَّا. قَالَ فَأَطْعِمْهُ أَهْلَكَ."

Bize Osman b. Ebu Şeybe, ona Cerîr, ona Mansûr, ona Zührî, ona Humeyd b. Abdurrahman, ona da Ebu Hureyre (ra) şöyle rivayet etmiştir: "Bir adam Nebî'nin (sav) huzuruna gelip 'Şu topluluğun en rezili olan kimse ramazan ayında hanımı ile beraber oldu' dedi. Rasulullah (sav), 'Özgürlüğüne kavuşturacak bir köle bulabilir misin?' diye sorunca, adam 'Hayır' dedi. 'Peki peş peşe iki ay oruç tutabilir misin?' diye sorunca, adam 'Hayır' dedi. Nebî (sav) "O zaman altmış fakiri doyurmaya imkanın var mı?' deyince, adam yine 'Hayır' dedi. Derken Rasulullah'a (sav) içinde hurma bulunan bir arak getirildi (ki ona zenbîl, sepet denilir). Nebî (sav) 'Yaptığının kefareti olarak bunu fakirlere yedir' buyurdu. Adam 'Bizden daha ihtiyaç sahibi olana mı! Medine'nin iki taşlığı arsında bizden daha muhtaç ev halkı yoktur ki' dedi. Rasulullah da (sav) 'O zaman onu ailene yedir' buyurdu."

Açıklama: ''الأَخِرَ'' ifadesi ile olarak şerhlerde net yoruma rastlanmamış, mevcut görüşler içerisinden biri tercih edilmiştir.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Savm 31, 1/571

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُوسَى أَخْبَرَنَا هِشَامٌ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِى عَمْرُو بْنُ دِينَارٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ مِينَا قَالَ سَمِعْتُهُ يُحَدِّثُ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضى الله عنه قَالَ: "يُنْهَى عَنْ صِيَامَيْنِ وَبَيْعَتَيْنِ؛ الْفِطْرِ وَالنَّحْرِ، وَالْمُلاَمَسَةِ وَالْمُنَابَذَةِ."

Bize İbrahim b. Musa, ona Hişâm, ona İbn Cüreyc, ona Amr b. Dînâr, ona da Atâ b. Mînâ, Ebu Hureyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Şu iki oruç ile iki alışveriş şekli yasaklanmıştır: Ramazan ve kurban bayramı günlerini oruçlu geçirmek. Mala dokunmak suretiyle gerçekleşen (mülâmese) ile tarafların bir malı incelemeden birbirlerine atmaları suretiyle gerçekleştirdikleri (münâbeze) satışları."

Açıklama: 'Mülâmese' ve 'münâbeze', cahiliye döneminde yaygın olarak kullanılan, malların incelenmeksizin satıldığı için aldanma ihtimalinin yüksek olduğu iki alışveriş türüdür.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Savm 67, 1/583

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى وَأَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَزُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ وَابْنُ نُمَيْرٍ كُلُّهُمْ عَنِ ابْنِ عُيَيْنَةَ - قَالَ يَحْيَى أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ - عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضى الله عنه قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ هَلَكْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ وَمَا أَهْلَكَكَ؟ قَالَ وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِى فِى رَمَضَانَ. قَالَ هَلْ تَجِدُ مَا تُعْتِقُ رَقَبَةً؟ قَالَ لاَ. قَالَ فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ؟ قَالَ لاَ. قَالَ فَهَلْ تَجِدُ مَا تُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِينًا؟ قَالَ لاَ. - قَالَ - ثُمَّ جَلَسَ، فَأُتِىَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ. فَقَالَ تَصَدَّقْ بِهَذَا. قَالَ أَفْقَرَ مِنَّا فَمَا بَيْنَ لاَبَتَيْهَا أَهْلُ بَيْتٍ أَحْوَجُ إِلَيْهِ مِنَّا. فَضَحِكَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى بَدَتْ أَنْيَابُهُ ثُمَّ قَالَ اذْهَبْ فَأَطْعِمْهُ أَهْلَكَ."

Bize Yahya b. Yahya, Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, Züheyr b. Harb ve İbn Nümeyr, onlara ٍدSüfyân b. Uyeyne, ona Yahya, ona Zührî, ona Humeyd b. Abdurrahman, ona da Ebu Hureyre (ra) şöyle rivayet etmiştir: "Bir adam Nebî'ye (sav) gelip 'Ya Rasulullah! Helak oldum.' dedi. Hz. Peygamber (sav) "Seni helak eden de nedir?' buyurdu. Adam 'Ramazanda hanımımla beraber oldum' dedi. Rasulullah (sav) adama 'Azat edecek bir köle bulabilir misin?' deyince, 'Hayır' cevabını verdi. Nebî (sav) 'Peki peş peşe iki ay oruç tutabilir misin?' diye sorunca, adam 'Hayır' dedi. Hz. Peygamber (sav) 'Peki altmış fakiri doyuracak yiyeceği bulabilir misin?' dedi. Adam yine 'Hayır' dedi. Ardından adam oturdu. Bir vakit sonra Rasulullah'a (sav) içi hurma dolu bir sepet getirildi. Hz. Peygamber (sav) adama 'Al bunu, sadaka olarak dağıt' buyurdu. Adam 'Medine'nin şu iki siyah tepesi arasında bizden daha ihtiyaç sahibi yoktur' dedi. Bu cevap üzerine Hz. Peygamber (sav) yan dişleri gözükecek kadar güldü, sonra da 'Had git, ailene o hurmaları yedir' buyurdu."

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2595, /433

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى وَمُحَمَّدُ بْنُ رُمْحٍ قَالاَ أَخْبَرَنَا اللَّيْثُ؛ (ح) وَحَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا لَيْثٌ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضى الله عنه: "أَنَّ رَجُلاً وَقَعَ بِامْرَأَتِهِ فِى رَمَضَانَ، فَاسْتَفْتَى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ ذَلِكَ. فَقَالَ هَلْ تَجِدُ رَقَبَةً؟ قَالَ لاَ. قَالَ وَهَلْ تَسْتَطِيعُ صِيَامَ شَهْرَيْنِ؟ قَالَ لاَ. قَالَ فَأَطْعِمْ سِتِّينَ مِسْكِينًا."

Bize Yahya b. Yahya ve Muhammed b. Rumh, o ikisine Leys; (T) Bize Kuteybe, ona Leys, ona İbn Şihâb, ona Humeyd b. Abdurrahman b. Avf, ona da Ebu Hureyre (ra) şöyle rivayet etmiştir: "Bir adam ramazan ayında hanımı ile birlikte olup Rasulullah'a (sav) bu durum hakkında fetva sormak için geldi. Nebî (sav) ona '(Azat edecek) bir köle bulabilir misin?' diye sordu. Adam 'Hayır' dedi. Hz. Peygamber (sav) 'Peki iki ay oruç tutabilir misin?' buyurdu. Adam 'Hayır' deyince, Rasulullah (sav) 'O zaman altmış fakiri doyur' buyurdu."

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2597, /433

حَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ حَدَّثَنِى ابْنُ شِهَابٍ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ حَدَّثَهُ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم أَمَرَ رَجُلاً أَفْطَرَ فِى رَمَضَانَ أَنْ يُعْتِقَ رَقَبَةً أَوْ يَصُومَ شَهْرَيْنِ أَوْ يُطْعِمَ سِتِّينَ مِسْكِينًا."

Bize Muhammed b. Râfi, ona Abdürrezzak, ona İbn Cüreyc, ona İbn Şihâb, ona Humeyd b. Abdurrahman, ona da Ebu Hureyre şöyle rivayet etmiştir: "Nebî (sav), ramazan ayında orucunu bozan adama, köle azat etmesini veya iki ay oruç tutmasını ya da altmış fakiri doyurmasını emretmiştir."

• Müslim Sahîh-i Müslim Sıyâm 2599, /433

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَحْبُوبٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضى الله عنه - قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ هَلَكْتُ . فَقَالَ "وَمَا ذَاكَ" قَالَ وَقَعْتُ بِأَهْلِى فِى رَمَضَانَ . قَالَ "تَجِدُ رَقَبَةً" قَالَ لاَ . قَالَ "فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ" قَالَ لاَ . قَالَ "فَتَسْتَطِيعُ أَنْ تُطْعِمَ سِتِّينَ مِسْكِينًا" قَالَ لاَ . قَالَ فَجَاءَ رَجُلٌ مِنَ الأَنْصَارِ بِعَرَقٍ - وَالْعَرَقُ الْمِكْتَلُ - فِيهِ تَمْرٌ فَقَالَ "اذْهَبْ بِهَذَا فَتَصَدَّقْ بِهِ" قَالَ عَلَى أَحْوَجَ مِنَّا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَالَّذِى بَعَثَكَ بِالْحَقِّ مَا بَيْنَ لاَبَتَيْهَا أَهْلُ بَيْتٍ أَحْوَجُ مِنَّا . قَالَ "اذْهَبْ فَأَطْعِمْهُ أَهْلَكَ"

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Hibe ve Fazlihe ve't-Tahrîzi aleyhe 20, 1/706