حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الزُّبَيْرِىُّ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْرَائِيلَ عَنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى لَيْلَى عَنْ بِلاَلٍ قَالَ: قَالَ لِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لاَ تُثَوِّبَنَّ فِى شَىْءٍ مِنَ الصَّلَوَاتِ، إِلاَّ فِى صَلاَةِ الْفَجْرِ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ أَبِى مَحْذُورَةَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ بِلاَلٍ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ أَبِى إِسْرَائِيلَ الْمُلاَئِىِّ. وَأَبُو إِسْرَائِيلَ، لَمْ يَسْمَعْ هَذَا الْحَدِيثَ مِنَ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ. قَالَ: إِنَّمَا رَوَاهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُمَارَةَ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ. وَأَبُو إِسْرَائِيلَ، اسْمُهُ إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبِى إِسْحَاقَ. وَلَيْسَ هُوَ بِذَاكَ الْقَوِىِّ، عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ. وَقَدِ اخْتَلَفَ أَهْلُ الْعِلْمِ فِى تَفْسِيرِ التَّثْوِيبِ. فَقَالَ بَعْضُهُمُ: ’التَّثْوِيبُ، أَنْ يَقُولَ فِى أَذَانِ الْفَجْرِ، ’الصَّلاَةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ’.’ وَهُوَ قَوْلُ ابْنِ الْمُبَارَكِ، وَأَحْمَدَ. وَقَالَ إِسْحَاقُ فِى التَّثْوِيبِ غَيْرَ هَذَا، قَالَ: ’-التَّثْوِيبُ الْمَكْرُوهُ- هُوَ شَىْءٌ أَحْدَثَهُ النَّاسُ بَعْدَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم. إِذَا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ فَاسْتَبْطَأَ الْقَوْمَ، قَالَ بَيْنَ الأَذَانِ وَالإِقَامَةِ: ’قَدْ قَامَتِ الصَّلاَةُ، حَىَّ عَلَى الصَّلاَةِ، حَىَّ عَلَى الْفَلاَحِ’.’ قَالَ: وَهَذَا الَّذِى قَالَ إِسْحَاقُ، هُوَ التَّثْوِيبُ الَّذِى قَدْ كَرِهَهُ أَهْلُ الْعِلْمِ، وَالَّذِى أَحْدَثُوهُ بَعْدَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم. وَالَّذِى فَسَّرَ ابْنُ الْمُبَارَكِ، وَأَحْمَدُ، أَنَّ التَّثْوِيبَ أَنْ يَقُولَ الْمُؤَذِّنُ فِى أَذَانِ الْفَجْرِ-الصَّلاَةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ-، وَهُوَ قَوْلٌ صَحِيحٌ. وَيُقَالُ لَهُ التَّثْوِيبُ أَيْضًا. وَهُوَ الَّذِى اخْتَارَهُ أَهْلُ الْعِلْمِ، وَرَأَوْهُ. وَرُوِىَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ: "أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ فِى صَلاَةِ الْفَجْرِ -الصَّلاَةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ-." وَرُوِىَ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: ’دَخَلْتُ مَعَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ مَسْجِدًا، وَقَدْ أُذِّنَ فِيهِ. وَنَحْنُ نُرِيدُ أَنْ نُصَلِّىَ فِيهِ. فَثَوَّبَ الْمُؤَذِّنُ، فَخَرَجَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ مِنَ الْمَسْجِدِ، وَقَالَ: ’اخْرُجْ بِنَا مِنْ عِنْدِ هَذَا الْمُبْتَدِعِ، . وَلَمْ يُصَلِّ فِيهِ.’ قَالَ: وَإِنَّمَا كَرِهَ عَبْدُ اللَّهِ التَّثْوِيبَ الَّذِى أَحْدَثَهُ النَّاسُ بَعْدُ.]

Bize Ahmed b. Menî', ona Ebu Ahmed ez-Zübeyrî, ona Ebu İsrâîl, ona Hakem, ona Abdurrahman b. Ebu Leyla, ona da Bilal, Hz. Peygamber'in (sav) kendisine şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ey Bilal, sabah namazı dışındaki namazların hiçbirinde 'tesvîb (ezan lafızlarına 'es-salâtü hayrun mine'n-nevm (Namaz uykudan hayırlıdır)' ifadesini ilave etmek)' yapma!" [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Ebû Mahzûre'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bilal'in hadisini sadece Ebu İsrâîl el-Mülâ'î'nin rivayeti ile biliyoruz. Ebu İsrail, bu hadisi Hakem b. Uteybe'den işitmemiştir. Bu hadisi Hasan b. Umâre vasıtasıyla Hakem b. Uteybe'den rivayet etmiştir. Ebu İsrâîl'in ismi, İsmail b. Ebu İshaktır. Hadis âlimleri mezdinde 'leyse hüve bi-zâke'l-kavî (o kadar da kuvvetli bir ravi değildir; biraz zayıftır)' bir kimsedir. Âlimler tesvib hususunda ihtilaf etmiştir. Bazıları: 'Tesvîb, (müezzinin) sabah ezanında 'es-Salâtü hayrun mine'n-nevm (namaz, uykudan daha hayırlıdır)' cümlesini söylemesidir' demiştir. İbn Mübârek ve Ahmed'in (b. Hanbel) görüşü de böyledir. İshak ise tesvîb hakkında bundan başka bir şey söylemiştir: '-Mekruh tesvîb-, insanların Nebî'den (sav) sonra ihdas ettikleri bir şeydir. Müezzinin ezan okuduğu zaman cemaatin henüz tam toplanmadığını grüp (biraz zaman kazanmak amacıyla) ezan ile kamet arasında 'namaz vakti girdi, haydi namaza, hadi kurtuluşa' demesidir.' Tirmizî şöyle demiştir: İshak'ın bahsettiği tesvîb, âlimlerin mekruh saydığı tesvîbdir. (Bazı insanlar) Nebî'den (sav) sonra ihdas ettikleri bir şeydir. İbn Mübârek ve Ahmed'in açıkladığı tesvîb ise, sabah ezanında müezzinin 'es-Salâtü hayrun mine'n-nevm (namaz, uykudan daha hayırlıdır)' demesidir. Doğr olan görüş de budur.Âlimler bu görüşü tercih etmiş ve onu görüş olarak benimsemişlerdir. Abdullah b. Ömer'in sabah namazında (ezanında) 'es-Salâtü hayrun mine'n-nevm (namaz, uykudan daha hayırlıdır)' dediği rivayet edilmiştir. Mücahid'in şöyle dediği rivayet edilmiştir: Abdullah b. Ömer ile mescide girdim. Ezan okunuyordu. Namaz kılmayı düşünüyorduk. Müezzin, (ezanı okurken) tesvîb yaptı. Bunun üzerine Abdullah b. Ömer (hemen) mescitten çıkıverdi ve: 'Bizi bu bid‘atçinin yanından çıkar.' dedi. Orada namaz kılmadı. Tirmizî şöyle demiştir: Abdullah'ın hoşlanmadığı tesvîb, insanların daha sonraları ihdas ettikleri tesvîbdir.]

Açıklama: Tirmizî'nin hadisin akabinde bulunduğu değerlendirme esnasında kaydettiği ''...وَيُقَالُ لَهُ التَّثْوِيبُ أَيْضًا'' ifadesi tarafımızdan tam olarak anlaşılamamış; bu kısım, tercümeye, ''...buna aynı şekilde tesvîb de denir.'' şeklinde yansıtılmıştır.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 31, 1/378

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا أَبُو زُبَيْدٍ - وَهُوَ عَبْثَرُ بْنُ الْقَاسِمِ- عَنْ أَشْعَثَ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِى الْعَاصِ قَالَ: "إِنَّ مِنْ آخِرِ مَا عَهِدَ إِلَىَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم، أَنِ اتَّخِذْ مُؤَذِّنًا، لاَ يَأْخُذُ عَلَى أَذَانِهِ أَجْرًا." [قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ عُثْمَانَ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صحيح. وَالْعَمَلُ عَلَى هَذَا عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ؛ كَرِهُوا أَنْ يَأْخُذَ الْمُؤَذِّنُ عَلَى الأَذَانِ أَجْرًا، وَاسْتَحَبُّوا لِلْمُؤَذِّنِ أَنْ يَحْتَسِبَ فِى أَذَانِهِ.]

Bize Hennâd, ona Ebu Zübeyd -Abser b. Kasım-, ona Eş'as, ona da Hasan, Osman b. Ebu Âs'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah'ın (sav) bana vasiyet ettiği son şeylerden biri, ezanına ücret almayacak bir müezzin edinmemdi." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Osman'ın bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Âlimlerin ameli (görüşü ve uygulaması) bu hadise göredir. Onlar, müezzinin ezan için ücret almasını hoş karşılamamışlardır (mekruh görmüşlertir). (Müezzinin hasbi olarak (bir karşılık beklemeden) ezan okumasını ise, müstehab saymışlardır.]

Açıklama: Hz. Peygamber bu sözü irtihalinden önce değil, Osman'ı Taif'e vâli olarak uğurlarken söylemiştir (Mübârekfûrî, Tuhfetü'l-ahvezî, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, I, 527).

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 41, 1/409

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ النَّضْرِ بْنِ أَبِى النَّضْرِ حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ ابْنُ جُرَيْجٍ أَخْبَرَنَا نَافِعٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: "كَانَ الْمُسْلِمُونَ حِينَ قَدِمُوا الْمَدِينَةَ يَجْتَمِعُونَ، فَيَتَحَيَّنُونَ الصَّلَوَاتِ. وَلَيْسَ يُنَادِى بِهَا أَحَدٌ. فَتَكَلَّمُوا يَوْمًا فِى ذَلِكَ، فَقَالَ بَعْضُهُمُ:’ اتَّخِذُوا نَاقُوسًا، مِثْلَ نَاقُوسِ النَّصَارَى.’ وَقَالَ بَعْضُهُمُ: ’اتَّخِذُوا قَرْنًا، مِثْلَ قَرْنِ الْيَهُودِ.’ قَالَ : فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: ’أَوَلاَ تَبْعَثُونَ رَجُلاً، يُنَادِى بِالصَّلاَةِ؟’ قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: ’يَا بِلاَلُ! قُمْ فَنَادِ بِالصَّلاَةِ’." [قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ غَرِيبٌ، مِنْ حَدِيثِ ابْنِ عُمَرَ.]

Bize Ebu Bekir b. Nadr b. Ebu Nadr, ona Haccâc b. Muhammed, ona İbn Cüreyc, ona da Nâfi', İbn Ömer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Müslümanlar Medine'ye geldiklerinde toplanıyorlar ve (bunun için) namaz vakitlerini tahmin ediyorlardı. Zira onları (namaza) çağıracak kimse yoktu. Bir gün bu hususta konuştular. BazılarıY 'Hristiyanlar'ın çanı gibi bir çan edinin (edinelim)' dedi. Kimisi ise: 'Yahudiler'in borusu gibi bir boru edinelim (kullanalım)' tavsiyesinde bulundu. (Râvi İbn Ömer anlatmaya devam ederek şöyle dedi:) Ömer b. Hattab ise: 'Bir kişiyi görevlendirsek de, namaza çağırmak için seslense (nasıl olur)?' dedi. (Bunun üzerine) Rasulullah (sav): 'Ey Bilal! Kalk da namaza çağır' buyurdu." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu hadis, İbn Ömer'in hadisi olarak, hasen-sahih-garîb bir hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 25, 1/362

حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ الثَّوْرِىُّ عَنْ عَوْنِ بْنِ أَبِى جُحَيْفَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: "رَأَيْتُ بِلاَلاً يُؤَذِّنُ، وَيَدُورُ، وَيُتْبِعُ فَاهُ هَاهُنَا وَهَاهُنَا. وَإِصْبَعَاهُ فِى أُذُنَيْهِ. وَرَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى قُبَّةٍ لَهُ حَمْرَاءَ، أُرَاهُ قَالَ: ’مِنْ أَدَمٍ’. فَخَرَجَ بِلاَلٌ بَيْنَ يَدَيْهِ بِالْعَنَزَةِ، فَرَكَزَهَا بِالْبَطْحَاءِ. فَصَلَّى إِلَيْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم. يَمُرُّ بَيْنَ يَدَيْهِ، الْكَلْبُ، وَالْحِمَارُ. وَعَلَيْهِ حُلَّةٌ حَمْرَاءُ، كَأَنِّى أَنْظُرُ إِلَى بَرِيقِ سَاقَيْهِ." قَالَ سُفْيَانُ: ’نُرَاهُ حِبَرَةً.’ [قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أَبِى جُحَيْفَةَ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَعَلَيْهِ الْعَمَلُ عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ؛ يَسْتَحِبُّونَ أَنْ يُدْخِلَ الْمُؤَذِّنُ إِصْبَعَيْهِ فِى أُذُنَيْهِ فِى الأَذَانِ. وَقَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ: وَفِى الإِقَامَةِ أَيْضًا، يُدْخِلُ إِصْبَعَيْهِ فِى أُذُنَيْهِ. وَهُوَ قَوْلُ الأَوْزَاعِىِّ. وَأَبُو جُحَيْفَةَ، اسْمُهُ وَهْبُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ السُّوَائِىُّ.]

Bize Mahmud b. Gaylân, ona Abdürrezzak, ona Süfyan es-Sevrî, ona da Avn b. Ebu Cühayfe, babasının (Vehb b. Vehb es-Süvâî) şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Bilal'i ezan okurken gördüm. (Sağa sola) Dönüyordu ve ağzını bir o tarafa bir bu tarafa çeviriyordu. İki parmağı da kulaklarındaydı. Rasulullah (sav) ise (o esnada) kırmızı bir çadırdaydı. -Râvi hadisin lafzında şüpheye düşerek: '(Hadisi nakleden hocam) Zannedersem, 'deriden' olduğunu söyledi' dedi.- Bilal, (ezanı bitirdikten sonra) kısa bir mızrak ile Rasulullah'ın önüne geldi ve onu (sütre olarak) taşlık zemine dikti. Rasulullah (sav) da, ona doğru namaz kıldı. (Namaz esnasında) Önünden de köpek ve eşek geçiyordu. Üzerinde (Yemen işi) kırmızı bir elbise vardı. sanki Rasulullah'ın (sav) baldırlarının parıltısı sanki hâlâ gözlerimin önünde." (Hadisin ravilerinden) Süfyan, 'O elbisenin, kırmızı çizgileri olan bir elbise olduğunu zannediyoruz' dedi. [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ebu Cuhayfe'nin bu hadisi, hasen-sahihtir. Âlimlerin ameli (görüşü ve uygulaması) buna göredir. Onlar, müezzinin ezan esnasında iki parmağını kulaklarına sokmasını müstehab görmüşlerdir. Bazı âlimler ise, kamet esnasında da iki parmağını kulaklarına sokmanın müstehap olduğunu söylemiştir. Evzâî'nin de görüşü böyledir. Ebu Cuhayfe'nin adı, Vehb b. Abdullah es-Süvâî'dir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 30, 1/375

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا اللَّيْثُ عَنِ الْحُكَيْمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِى وَقَّاصٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ الْمُؤَذِّنَ ’وَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبًّا وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا’، غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: وَهَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ غَرِيبٌ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ اللَّيْثِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ حُكَيْمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَيْسٍ.]

Bize Kuteybe, ona Leys, ona Hukeym b. Abdullah b. Kays, ona Âmir b. Sa'd, ona da Sa'd b. Ebu Vakkâs, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Her kim müezzini (ezan okurken) işittiğinde, 'Ben de Allah'tan başka ilah olmadığına, O'nun ortağının bulunmadığına, Muhammed'in onun kulu ve Rasulü olduğuna şehadet ederim. Rab olarak Allah'tan; Rasul olarak Muhammed'den, din olarak da İslam'dan razı oldum' derse, günahları bağışlanır." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih-garîb bir hadistir. Bu rivayeti sadece Leys b. Sa'd'ın, Hukeym b. Abdullah b. Kays'tan rivayeti ile bilmekteyiz.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 42, 1/411

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ الرَّازِىُّ حَدَّثَنَا أَبُو تُمَيْلَةَ حَدَّثَنَا أَبُو حَمْزَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "مَنْ أَذَّنَ سَبْعَ سِنِينَ مُحْتَسِبًا، كُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، وَثَوْبَانَ، وَمُعَاوِيَةَ، وَأَنَسٍ، وَأَبِى هُرَيْرَةَ، وَأَبِى سَعِيدٍ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ، حَدِيثٌ غَرِيبٌ. وَأَبُو تُمَيْلَةَ، اسْمُهُ يَحْيَى بْنُ وَاضِحٍ. وَأَبُو حَمْزَةَ السُّكَّرِىُّ، اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ مَيْمُونٍ. وَجَابِرُ بْنُ يَزِيدَ الْجُعْفِىُّ، ضَعَّفُوهُ؛ تَرَكَهُ يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ، وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مَهْدِىٍّ. قَالَ أَبُو عِيسَى: سَمِعْتُ الْجَارُودَ يَقُولُ: سَمِعْتُ وَكِيعًا يَقُولُ: ’لَوْلاَ جَابِرٌ الْجُعْفِىُّ، لَكَانَ أَهْلُ الْكُوفَةِ بِغَيْرِ حَدِيثٍ. وَلَوْلاَ حَمَّادٌ، لَكَانَ أَهْلُ الْكُوفَةِ بِغَيْرِ فِقْهٍ.’]

Bize Muhammed b. Humeyd er-Râzî, ona Ebu Tümeyle, ona Ebu Hamza, ona Cabir, ona Mücahid, ona da İbn Abbas, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Yedi sene boyunca hasbî olarak müezzinlik yapan kişiye, cehennem'den kurtuluş beratı yazılır." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu konuda Abdullah b. Mesud, Sevban, Muaviye, Enes, Ebu Hureyre ve Ebu Said'den de hadis rivayet edilmiştir. bu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: İbn Abbas'ın bu hadisi, garîb bir hadistir. Ebu Tümeyle'nin ismi, Yahya b. Vâdıh'tır. Ebu Hamza es-Sükkerî'nin ismi ise, Muhammed b. Meymûn'dur. Cabir b. Yezîd el-Cu'fî'ye gelince, (münekkitler) onu zayıf saymışlardır. Yahya b. Said ve Abdurrahman b. Mehdi onu (ondan hadis rivayet etmeyi) terk etmişlerdir. Ebu İsa şöyle demiştir: Cârûd'dan işittiğime göre Vekî (b. Cerrâh) şöyle demiştir: 'Cabir el-Cu'fî olmasaydı Kûfeliler hadissiz; Hammâd olmasaydı da fıkıhsız kalırlardı.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 38, 1/400

حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مُوسَى الأَنْصَارِىُّ حَدَّثَنَا مَعْنٌ حَدَّثَنَا مَالِكٌ؛ (ح) قَالَ وَحَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ عَنْ مَالِكٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَزِيدَ اللَّيْثِىِّ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا سَمِعْتُمُ النِّدَاءَ، فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ." [قَالَ أَبُو عِيسَى، وَفِى الْبَابِ عَنْ أَبِى رَافِعٍ، وَأَبِى هُرَيْرَةَ، وَأُمِّ حَبِيبَةَ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَبِيعَةَ، وَعَائِشَةَ، وَمُعَاذِ بْنِ أَنَسٍ، وَمُعَاوِيَةَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أَبِى سَعِيدٍ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهَكَذَا رَوَى مَعْمَرٌ، وَغَيْرُ وَاحِدٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ مِثْلَ حَدِيثِ مَالِكٍ. وَرَوَى عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِسْحَاقَ عَنِ الزُّهْرِىِّ هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم. وَرِوَايَةُ مَالِكٍ أَصَحُّ.]

Bize İshak b. Musa el-Ensârî, ona Ma'n, ona Malik; (T) Bize Kuteybe, ona Malik, ona ez-Zührî, ona Atâ b. Yezîd el-Leysî, ona da Ebu Said, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ezanı işittiğinizde, müezzinin dediklerinin aynısını söyleyin (tekrar edin)." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu konuda Ebû Râfi', Ebu Hureyre, Ümmü Habîbe, Abdullah b. Amr, Abdullah b. Rabî'a, Âişe, Muaz b. Enes ve Muâviye'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ebu Said'in bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Bu hadisi aynı şekilde Ma'mer ve daha pek çok kimse ez-Zührî'den, Malik'in hadisi gibi rivayet etmiştir. (Yine) Abdurrahman b. İshak da, (bu hadisi) ez-Zührî'den, o Said b. Müseyyeb'den, o da Ebu Hureyre vasıtasıyla Nebî'den (sav) rivayet etmiştir. Ancak Mâlik'in rivayet ettiği hadis daha sahihtir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 40, 1/407

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا إِسْرَائِيلُ أَخْبَرَنِى سِمَاكُ بْنُ حَرْبٍ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ سَمُرَةَ يَقُولُ: "كَانَ مُؤَذِّنُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُمْهِلُ، فَلاَ يُقِيمُ، حَتَّى إِذَا رَأَى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَدْ خَرَجَ، أَقَامَ الصَّلاَةَ حِينَ يَرَاهُ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، هُوَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَحَدِيثُ إِسْرَائِيلَ عَنْ سِمَاكٍ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ. وَهَكَذَا قَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ؛ ’إِنَّ الْمُؤَذِّنَ أَمْلَكُ بِالأَذَانِ وَالإِمَامَ أَمْلَكُ بِالإِقَامَةِ.’]

Bize Yahya b. Musa, ona Abdürrezzâk, ona İsrâîl, ona da Simâk b. Harb, Cabir b. Semüre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah'ın (sav) müezzini, (ezandan sonra hemen) kamet getirmeyip (biraz) beklerdi. Nihayet Hz. Peygamber'in (sav) çıktığını görünce namaz (için) kameti getirirdi." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Cabir b. Semüre'nin bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. İsrâîl'in Simâk'tan rivayet ettiği hadisini ise, sadece bu tarikten bilmekteyiz. Bazı âlimler de bu yönde görüş beyan etmiştir; 'Müezzin, ezanda '(zamanı hakkında) tasarruf hakkına sahiptir; imam da, kamette daha yetkilidir.' demişlerdir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 34, 1/391

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ وَيَعْلَى بْنُ عُبَيْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زِيَادِ بْنِ أَنْعُمٍ الإِفْرِيقِىِّ عَنْ زِيَادِ بْنِ نُعَيْمٍ الْحَضْرَمِىِّ عَنْ زِيَادِ بْنِ الْحَارِثِ الصُّدَائِىِّ قَالَ: "أَمَرَنِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ أُؤَذِّنَ فِى صَلاَةِ الْفَجْرِ، فَأَذَّنْتُ. فَأَرَادَ بِلاَلٌ أَنْ يُقِيمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: ’إِنَّ أَخَا صُدَاءٍ قَدْ أَذَّنَ. وَمَنْ أَذَّنَ فَهُوَ يُقِيمُ’." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: وَحَدِيثُ زِيَادٍ، إِنَّمَا نَعْرِفُهُ مِنْ حَدِيثِ الإِفْرِيقِىِّ. وَالإِفْرِيقِىُّ، هُوَ ضَعِيفٌ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ؛ ضَعَّفَهُ يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ الْقَطَّانُ، وَغَيْرُهُ. قَالَ أَحْمَدُ: ’لاَ أَكْتُبُ حَدِيثَ الإِفْرِيقِىِّ.’ قَالَ: وَرَأَيْتُ مُحَمَّدَ بْنَ إِسْمَاعِيلَ يُقَوِّى أَمْرَهُ، وَيَقُولُ: ’هُوَ مُقَارِبُ الْحَدِيثِ.’ وَالْعَمَلُ عَلَى هَذَا عِنْدَ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ؛ ’أَنَّ مَنْ أَذَّنَ فَهُوَ يُقِيمُ.’]

Bize Hennâd, ona Abde ve Ya'lâ b. Ubeyd, onlara Abdurrahman b. En'um el-İfrîkî, ona da Ziyad b. Nuaym el-Hadramî, Ziyâd b. Haris es-Sudâ'î'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav) sabah namazında ezan okumamı emretti. Ben de okudum. Bilal kamet getirmek istedi. Bunun üzerine Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: 'Sudâ'lı kardeş ezan okudu; ezanı okuyan kameti de getirir.' buyurdu." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu konuda İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ziyad'ın hadisini, sadece el-İfrîkî rivayeti ile biliyoruz. el-İfrîkî ise, hadis âlimleri nazarında zayıftır. Yahya b. Said el-Kattân ve başkaları onu zayıf saymışlardır. Ahmed (b. Hanbel): 'Ben, el-İfrîkî'nin hadisini yazmam' demiştir. Tirmizî şöyle demiştir: Ben Muhammed b. İsmail'i (el-Buhârî), onun durumunu biraz kuvvetli sayarken (ravi olarak durumunu zayıflığın üzerinde değerlendirirken) gördüm. O (el-İfrîkî hakkında): 'Mukâribü'l-hadîs (rivayetleri makbul olmaya yakın, hadisine müsamaha gösterilebilir fakat tam sağlam olmayan bir râvidir)' demiştir. Âlimlerin büyük çoğunluğunun ameli (görüşü ve uygulaması) bu hadise göredir; 'ezan okuyan kameti de getirir' şeklindedir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 32, 1/383

حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ خَالِدٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِى قِلاَبَةَ عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ قَالَ: قَدِمْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَابْنُ عَمٍّ لِى فَقَالَ لَنَا: "إِذَا سَافَرْتُمَا، فَأَذِّنَا، وَأَقِيمَا. وَلْيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا." [قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَالْعَمَلُ عَلَيْهِ عِنْدَ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ؛ اخْتَارُوا الأَذَانَ فِى السَّفَرِ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ: ’تُجْزِئُ الإِقَامَةُ، إِنَّمَا الأَذَانُ عَلَى مَنْ يُرِيدُ أَنْ يَجْمَعَ النَّاسَ.، وَالْقَوْلُ الأَوَّلُ أَصَحُّ. وَبِهِ يَقُولُ أَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ.]

Bize Mahmud b. Ğaylân, ona Vekî', ona Süfyan, ona Halid el-Hazzâ, ona da Ebû Kılâbe, Malik b. Huveyris'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Ben ve amcamın oğlu, Rasulullah'ın (sav) geldik. Bize şöyle buyurdu: "Yolculuğa çıktığınızda ezan okuyun, kamet getirin. En büyüğünüz de imam olsun" [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu, hasen-sahih bir hadistir. İlim ehlinin büyük çoğunluğunun ameli (görüşü ve uygulaması) bu hadise göredir. Onlar, yolculukta ezan okumayı (gerekli gören görüşü) tercih etmişlerdir. Bazı âlimler ise: '(Yolculukta) Kamet yeterlidir. Ezan, sadece insanları toplamak isteyenler için gerekli' demişlerdir. İlk görüş daha sahihtir. Ahmed (b. Hanbel) ve İshak da bu görüştedir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 37, 1/399