أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ خَالِدٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ - هُوَ ابْنُ إِسْحَاقَ - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى بْنِ حَبَّانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ "قُلْتُ : أَرَأَيْتَ تَوَضُّؤَ ابْنِ عُمَرَ لِكُلِّ صَلاَةٍ طَاهِراً أَوْ غَيْرَ طَاهِرٍ عَمَّ ذَاكَ؟ قَالَ حَدَّثَتْهُ أَسْمَاءُ بِنْتُ زَيْدِ بْنِ الْخَطَّابِ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ حَنْظَلَةَ بْنِ أَبِى عَامِرٍ حَدَّثَهَا : أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- أُمِرَ بِالْوُضُوءِ لِكُلِّ صَلاَةٍ طَاهِراً أَوْ غَيْرَ طَاهِرٍ ، فَلَمَّا شَقَّ ذَلِكَ عَلَيْهِ أُمِرَ بِالسِّوَاكِ لِكُلِّ صَلاَةٍ ، وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يَرَى أَنَّ بِهِ عَلَى ذَلِكَ قُوَّةً ، فَكَانَ لاَ يَدَعُ الْوُضُوءَ لِكُلِّ صَلاَةٍ."

Bize Ahmed b. Halid, ona Muhammed b. İshak, ona Muhammed b. Yahya b. Habban, ona da Abdullah b. Abdullah b. Ömer rivayet ettiğine göre Muhammed b. Yahya der ki: "Abdullah b. Abdullah b. Ömer'e 'Sence İbn Ömer, abdesti olsa da olmasa da her namaz için neden abdest almıştır?' diye sordum. o da şöyle cevap verdi: 'Esma bt. Zeyd b. el-Hattab'ın, Abdullah b. Hanzala b. Ebu Âmir'den rivayet ettiğine göre: Rasulullah (sav) ister abdestli olsun ister abdestsiz olsun her bir namaz için abdest almakla emrolunmuştu. Bunu yapmak ona ağır gelince her namaz için misvak kullanmakla emrolundu. İbn Ömer ise buna gücünün yeteceğini düşünüyordu. Bundan dolayı her bir namaz için abdest almayı terk etmemiştir.'"

Açıklama: Rivayette yer alan soruyu kimin kime sorduğu metinden tam olarak anlaşılamamaktadır. Dârimî şarihi el-Ğamrî'nin verdiği bilgi esas alınarak soruyu soran kişi "Muhammed b. Yahya b. Habban" şeklinde; kendisine soru sorulan kişi de "Abdullah b. Abdullah b. Ömer" şeklinde tercümeye yansıtılmıştır. Bk. Nebîl b. Hâşim b. Abdullah el-Ğamrî, Fethu’l-mennân şerhu’l-müsnedi’l-câmi', IV, 57.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 3, 1/521

حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ وَكِيعٍ حَدَّثَنَا عَثَّامُ بْنُ عَلِىٍّ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِى ثَابِتٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّى بِاللَّيْلِ رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ يَنْصَرِفُ فَيَسْتَاكُ ."

Bize Süfyân b. Vekî, ona Assâm b. Ali, ona A'meş [Süleyman b. Mihrân], ona Habîb b. Ebu Sabit, ona Saîd b. Cübeyr, ona da İbn Abbâs'tan şöyle rivayet edilmiştir: "Rasulullah (sav) gece namazlarını ikişer rekat halinde kılardı ve [her iki rekat] sonrasında misvak kullanırdı."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 7, /60

حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِى سَلَمَةَ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِى لأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ." قَالَ أَبُو عِيسَى وَقَدْ رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِى سَلَمَةَ عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم . وَحَدِيثُ أَبِى سَلَمَةَ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم كِلاَهُمَا عِنْدِى صَحِيحٌ لأَنَّهُ قَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم هَذَا الْحَدِيثُ . وَحَدِيثُ أَبِى هُرَيْرَةَ إِنَّمَا صَحَّ لأَنَّهُ قَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ . وَأَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ فَزَعَمَ أَنَّ حَدِيثَ أَبِى سَلَمَةَ عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ أَصَحُّ . قَالَ أَبُو عِيسَى وَفِى الْبَابِ عَنْ أَبِى بَكْرٍ الصِّدِّيقِ وَعَلِىٍّ وَعَائِشَةَ وَابْنِ عَبَّاسٍ وَحُذَيْفَةَ وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ وَأَنَسٍ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو وَابْنِ عُمَرَ وَأُمِّ حَبِيبَةَ وَأَبِى أُمَامَةَ وَأَبِى أَيُّوبَ وَتَمَّامِ بْنِ عَبَّاسٍ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَنْظَلَةَ وَأُمِّ سَلَمَةَ وَوَاثِلَةَ بْنِ الأَسْقَعِ وَأَبِى مُوسَى .

Bize Ebu Küreyb [Muhammed b. Alâ], ona Abde b. Süleyman, ona Muhammed b. Amr, ona Ebu Seleme [b. Abdurrahman], ona da Ebu Hureyre Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu aktarmıştır: "Eğer ümmetime zorluk verecek olmasaydım her namaz için misvak kullanmalarını emrederdim." Ebu İsa [Tirmizî] dedi ki: Bu hadis Muhammed b. İshak, Muhammed b. İbrahim, Ebu Seleme, Zeyd b. Halid isnadıyla da rivayet edilmiştir. Ebu Seleme'nin, Ebu Hüreyre ve Zeyd b. Halid'den rivayeti bana göre daha sahihtir. Bu hadis başka yollarla da Ebu Hüreyre'den rivayet edilmiştir. Ebu Hureyre'nin hadisinin birçok birçok yönden rivayet edilmesi bu hadisi sahih hale getirmiştir. Muhammed b. İsmail [Buhârî]'nin söylediğine göre Ebu Seleme'nin, Zeyd b. Halid'den olan rivayeti daha sahihtir. Ebu İsa [Tirmizî] dedi ki: Bu konuda Ebu Bekir es-Sıddîk, Ali, Aişe, İbn Abbas, Huzeyfe, Zeyd b. Halid, Enes, Abdullah b. Amr, İbn Ömer, Ümmü Habibe, Ebu Ümâme, Ebu Eyyüb, Temam b. Abbas, Abdullah b. Hanzala, Ümmü Seleme, Vâsile b. Eska' ve Ebu Musa'dan da hadis rivayet edilmiştir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 18, 1/34

عبد الرزاق عن معمر عن الزهري قال : أخبرني من لا أتهم عن أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم أنهم سمعوا رسول الله صلى الله عليه وسلم في يوم جمعة من الجمع وهو على المنبر يقول : يا معشر المسلمين ! إن هذا يوم جعله الله عيدا للمسلمين ، فاغتسلوا فيه من الماء ، ومن كان عنده طيب فلا يضره أن يمس منه ، وعليكم بهذا السواك .

• Abdürrezzak b. Hemmam Musannef Cum'a 5301, 3/197

- حدثنا عبدة عن عثمان بن حكيم عن عثمان بن أبي سليمان عن أبي سعيد الخدري قال إن من الحق على المسلم إذا كان يوم الجمعة السواك وان يلبس من صالح ثيابه وأن يتطيب بطيب إن كان

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Salât 5585, 4/172

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِى سَلَمَةَ عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِىِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: "لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِى لأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ وَلأَخَّرْتُ صَلاَةَ الْعِشَاءِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ." قَالَ 'فَكَانَ زَيْدُ بْنُ خَالِدٍ يَشْهَدُ الصَّلَوَاتِ فِى الْمَسْجِدِ وَسِوَاكُهُ عَلَى أُذُنِهِ مَوْضِعَ الْقَلَمِ مِنْ أُذُنِ الْكَاتِبِ لاَ يَقُومُ إِلَى الصَّلاَةِ إِلاَّ اسْتَنَّ ثُمَّ رَدَّهُ إِلَى مَوْضِعِهِ' قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ .

Bize Hennâd [b. Serî], ona Abde b. Süleyman, ona Muhammed b. İshak, ona Muhammed b. İbrahim, ona Ebu Seleme [b. Abdurrahman], ona da Zeyd b. Halid el-Cühenî Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu aktardı: "Ümmetime zorluk vereceğinden korkmasaydım her namaza başlamadan önce misvak kullanmalarını emreder, yatsı namazını da gecenin üçte birine kadar geciktirirdim." [Ebû Seleme] dedi ki: 'Zeyd b. Halid, misvakı yazarların kulaklarına kalem koydukları gibi kulağının koyarak, namaza katılırdı. Namaza başlamadan misvakını kullanır sonra yerine koyar ve namazına başlardı. Ebu İsa [Tirmizî] dedi ki: Bu hadis hasen sahihtir' der.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 18, 1/35

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَنْصُورٍ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ حَدَّثَنَا أَبُو الزِّنَادِ عَنِ الأَعْرَجِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِى لأَمَرْتُهُمْ بِتَأْخِيرِ الْعِشَاءِ وَبِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ."

Bize Muhammed b. Mansur, ona Süfyan b. Uyeyne, ona Ebu Zinad [Abdullah b. Zekvân], ona A'rec [Abdurrahman b. Hürmüz], ona da Ebu Hureyre, Rasulullah’ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Ümmetimi güçlüğe düşürmek [korkusu] olmasaydı yatsı namazını geç vakitte kılmalarını ve her namazda misvak kullanmalarını emrederdim."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Mevâkît 20, /2121

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ أَبِى عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَوْفَى عَنْ سَعْدِ بْنِ هِشَامٍ قَالَ سَأَلْتُ عَائِشَةَ قُلْتُ يَا أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ أَفْتِينِى عَنْ وِتْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم . قَالَتْ كُنَّا نُعِدُّ لَهُ سِوَاكَهُ وَطَهُورَهُ فَيَبْعَثُهُ اللَّهُ فِيمَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَهُ مِنَ اللَّيْلِ فَيَتَسَوَّكُ وَيَتَوَضَّأُ ثُمَّ يُصَلِّى تِسْعَ رَكَعَاتٍ لاَ يَجْلِسُ فِيهَا إِلاَّ عِنْدَ الثَّامِنَةِ فَيَدْعُو رَبَّهُ فَيَذْكُرُ اللَّهَ وَيَحْمَدُهُ وَيَدْعُوهُ ثُمَّ يَنْهَضُ وَلاَ يُسَلِّمُ ثُمَّ يَقُومُ فَيُصَلِّى التَّاسِعَةَ ثُمَّ يَقْعُدُ فَيَذْكُرُ اللَّهَ وَيَحْمَدُهُ وَيَدْعُو رَبَّهُ وَيُصَلِّى عَلَى نَبِيِّهِ ثُمَّ يُسَلِّمُ تَسْلِيمًا يُسْمِعُنَا ثُمَّ يُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ بَعْدَ مَا يُسَلِّمُ وَهُوَ قَاعِدٌ فَتِلْكَ إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً فَلَمَّا أَسَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَأَخَذَ اللَّحْمُ أَوْتَرَ بِسَبْعٍ وَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ بَعْدَ مَا سَلَّمَ .

Bize Ebu Bekir İbn Ebu Şeybe, ona Muhammed b. Bişr, ona Sa'id b. Ebu Arûbe, ona Katâde (b. Di'âme), ona da Zürâre b. Evfâ, Sa'd b. Hişam'ın şöyle dediğini rivayet etti: Ben Âişe’ye "Ey Müminlerin anası! Bana Rasulullah'ın (sav) vitir namazını anlatır mısın?" diye sordum. O da dedi ki "Biz onun için misvakını ve abdest suyunu hazırlardık. Geceleyin Allah [cc] dilediği zaman onu uykudan kaldırırdı. (Uykudan uyanınca) misvak kullanır, abdest alır ve dokuz rekatı (üst üste ve aralarında selam vermeden) kılardı. Sekizinci rekata kadar teşehhüde oturmazdı. Sekizinci rekattan sonra (teşehhüde) oturup, Rabbine [cc] dua ederdi. Allah'ı [cc] zikreder, Ona [cc] hamd eder ve dua ederdi. Sonra selam vermeden ayağa kalkarak, ayakta dururdu. Dokuzuncu rekatı kıldıktan sonra oturup Allah'ı anar, O'na hamdeder, Rabbine [cc] dua eder ve Peygamber'ine (sav) salâvat getirirdi. Sonra bize (sesini) duyuracak şekilde selam verirdi. Selamdan sonra da iki rekat oturarak kılardı. İşte hepsi (toplam) on bir rekattır. Resulullah (sav) yaşlanıp biraz kilo alınca yedi rekat vitir kılardı. Ve bundan selam verdikten sonra iki rekatı (oturarak) kılardı.”

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce İkâmetu's-salât ve's-sünnetü fîhâ 123, /192

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ حَدَّثَنَا حُسَيْنٌ عَنْ زَائِدَةَ عَنْ حُصَيْنٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِى ثَابِتٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ "كُنْتُ عِنْدَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَقَامَ فَتَوَضَّأَ وَاسْتَاكَ وَهُوَ يَقْرَأُ هَذِهِ الآيَةَ حَتَّى فَرَغَ مِنْهَا ( إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لأُولِى الأَلْبَابِ ) ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ عَادَ فَنَامَ حَتَّى سَمِعْتُ نَفْخَهُ ثُمَّ قَامَ فَتَوَضَّأَ وَاسْتَاكَ ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ نَامَ ثُمَّ قَامَ فَتَوَضَّأَ وَاسْتَاكَ وَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَأَوْتَرَ بِثَلاَثٍ."

Bize Ahmed b. Süleyman, ona Hüseyin [b. Ali], ona Zâide [b. Kudâme], ona Husayn [b. Abdurrahman], ona Habîb b. Ebu Sâbit, ona Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas, ona babası [Muhammed b. Ali], ona da dedesi [Abdullah b. Abbas] şöyle rivayet etmiştir: "[Bir gece] Hz. Peygamber'in (sav) yanında idim. Kalktı, abdest aldı ve dişlerini misvakla temizledi. Bu arada 'Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün farklı oluşunda aklıselim sahipleri için elbette ibretler vardır' ayetini sonuna kadar okudu. Sonra iki rekat namaz kılıp [yatağına] döndü ve nefes alışını işiteceğim kadar derin uykuya daldı. Bir süre sonra kalktı, abdest aldı ve dişlerini misvakla temizledi, ardından iki rekat namaz kılıp tekrar uyudu. Sonra tekrar kalktı ve abdest aldı, dişlerini misvakla temizledi, ardından önce iki rekat sonra da üç rekat vitir namazını kıldı."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Kıyâmü'l-leyl ve tatavvu'ü'n-nehâr 39, /2201

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ حَدَّثَنِى أَبِى عَنِ ابْنِ إِسْحَاقَ حَدَّثَنِى عَمِّى عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ يَسَارٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى رَافِعٍ مَوْلَى رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- عَنْ أَبِيهِ "عَنْ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- مِثْلَ حَدِيثِ أَبِى هُرَيْرَةَ."

Bize Muhammed [b. Yahya ez-Zühli], ona Yakub (b. İbrahim), ona babası [İbrahim b. Sa'd ez-Zührî], ona [Muhammed] b. İshak [b. Yesâr], ona amcası Abdurrahman b. Yesar, ona Rasulullah'ın azatlı kölesi Ubeydullah b. Ebu Râfi, ona babası [Ebu Râfi' el-Kıbtî], ona da "Ali b. Ebu Talib, Rasulullah'tan (sav) Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği hadisin aynısını rivayet etti."

• Dârimî Sünen-i Dârimî Salât 168, 2/931