أوتيت جوامع الكلم، واختصر لي الكلام اختصارًا

Bana cevâmiu’l-kelim (sözün özü ya da az sözle çok anlam ifade yeteneği) verildi ve söz benin için özetlendi.

Açıklama: Bu metin, Buhari'de de yer alan meşhur rivayetin [B007013] bir kısmına yapılan ziyade ile dikkat çekmektedir. Zira açıklama olarak gelen 'özet söz' ifadesi temel kaynaklarda yer almamaktadır. Müslim, bu hadisi Mesâcid'inde "Ben, cevâmiu’l-kelim ile "[M001171] şeklinde rivayet etmiştir. Ancak Keşfu'l-Hafa ve Mekasidü'l-Hasene gibi sonraki dönem eserlerde, rivayetin ikinci kısmının yer aldığı görülmektedir.

• Aclûnî Keşfu'l-Hafâ Harfü'l-hemze 8, 1/14

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ عَنْ هَمَّامِ بْنِ مُنَبِّهٍ قَالَ هَذَا مَا حَدَّثَنَا أَبُو هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرَ أَحَادِيثَ مِنْهَا وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ وَأُوتِيتُ جَوَامِعَ الْكَلِمِ."

Bize Muhammed b. Rafi', ona Abdürrezzak, ona Mamer, ona Hemmam b. Münebbih’in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Bu(nlar) Ebu Hureyre'nin bize Rasulullah'tan (sav) naklettiği rivayetlerdir. Hemmam, bunun dışında da hadisler zikretti. Rivayetine göre Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: "Düşmanın kalbine korku salınarak bana yardım edildi; yine bana Cevâmiü’l Kelim (az sözle çok ve derin anlam içeren beyan yeteneği) verildi."

• Müslim Sahîh-i Müslim Mesâcid ve Mevâdi'u's-salât 1172, /211

حَدَّثَنَا حُمَيْدُ بْنُ مَسْعَودَ حَدَّثَنَا حُمَيْدُ بْنُ الأَسْوَدِ عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: " مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَسْرُدُ سَرْدَكُمْ هَذَا وَلَكِنَّهُ كَانَ يَتَكَلَّمُ بِكَلاَمٍ بَيْنَهُ فَصْلٌ يَحْفَظُهُ مَنْ جَلَسَ إِلَيْهِ . " [قَالَ أَبُو عِيسَى :هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ الزُّهْرِىِّ وَقَدْ رَوَاهُ يُونُسُ بْنُ يَزِيدَ عَنِ الزُّهْرِىِّ .]

Bize Humeyd b. Mes'ûd, ona Humeyd b. el-Esved, ona Üsâme b. Zeyd, ona ez-Zührî, ona Urve, ona da Hz. Âişe (ra) şöyle demiştir: "Hz. Peygamber (sav) sizin gibi hızlı konuşmazdı. Tane tane konuşurdu, o kadar ki yanında oturan kişi söylediklerini ezberlerdi." [Ebu İsa şöyle demiştir: Bu hasen bir hadistir. Onu sadece ez-Zührî tarikıyla bilmekteyiz. Yunus b. Yezîd bu hadisi ez-Zührî'den rivayet etmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Menâkıb 9, 5/600

أخبرنا عبد الرزاق عن معمر عن أيوب عن أبي قلابة أن عمر بن الخطاب مر برجل يقرأ كتابا سمعه ساعة فاستحسنه ، فقال للرجل : أتكتب من هذا الكتاب ؟ قال : نعم ، فاشترى أديما لنفسه ثم جاء به إليه ، فنسخه في بطنه ، وظهره ، ثم أتى به النبي صلى الله عليه وسلم فجعل يقرأه عليه ، وجعل وجه رسول الله صلى الله عليه وسلم يتلون ، فضرب رجل من الانصار بيده الكتاب ، وقال : ثكلتك أمك ، يا ابن الخطاب ! ألا ترى إلى وجه رسول الله صلى الله عليه وسلم منذ اليوم ، وأنت تقرأ هذا الكتاب ، فقال النبي صلى الله عليه وسلم عند ذلك : إنما بعثت فاتحا وخاتما ، وأعطيت جوامع الكلم ، وفواتحه ، واختصر لي الحديث اختصارا ، فلايهلكنكم المتهوكون.

Bize Abdürrezzak, ona Ma'mer, ona Eyyüb, ona da Ebu Kılabe rivayet etmiştir: "Ömer b. Hattab, kitap okuyan bir adama uğradı. Onu bir saat kadar dinledi de okuduğu şeyden hoşlandı. Bunun üzerine adama 'bu kitaptan yazıyor musun?' diye sordu. Adam 'evet' diyerek cevap verdi. Kendisi için bir deri satın aldı ve onu adama verdi. Adam, derinin içine ve dışına kitabı istinsah etti. Ömer sonra onu Nebi'ye (sav) getirdi ve okumaya başladı. Hz. Peygamber'in yüzünün rengi değişmeye başladı. Ensardan bir adam eliyle kitaba vurdu ve 'Allah canını alsın' Ey Hattab'ın oğlu! Sen kitabı okuyorsun. Okumaya başladığından beri Rasulullah'ın yüzüne bakmıyor musun? Bunun üzerine Allah Rasulü şöyle buyurdu: "Ben fetheden ve Peygamberlerin sonuncusu olarak gönderildim. Bana cevamiu'l-kelim verildi. Söz benim için özetlendi. Aklı karışık olanlar sakın sizi helaka sürüklemesin!"

• Abdürrezzak b. Hemmam Musannef Ehl-i Kitap 10163, 6/112

أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ الرَّبِيعِ حَدَّثَنَا أَبُو الأَحْوَصِ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ أَبِى صَالِحٍ قَالَ قَالَ كَعْبٌ : نَجِدُ مَكْتُوباً : مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- لاَ فَظٌّ وَلاَ غَلِيظٌ ، وَلاَ صَخَّابٌ بِالأَسْوَاقِ ، وَلاَ يَجْزِى بِالسَّيِّئَةِ السَّيِّئَةَ ، وَلَكِنْ يَعْفُو وَيَغْفِرُ ، وَأُمَّتُهُ الْحَمَّادُونَ ، يُكَبِّرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى كُلِّ نَجْدٍ ، وَيَحْمَدُونَهُ فِى كُلِّ مَنْزِلَةٍ ، يَتَأَزَّرُونَ عَلَى أَنْصَافِهِمْ ، وَيَتَوَضَّئُونَ عَلَى أَطْرَافِهِمْ ، مُنَادِيهِمْ يُنَادِى فِى جَوِّ السَّمَاءِ ، صَفُّهُمْ فِى الْقِتَالِ وَصَفُّهُمْ فِى الصَّلاَةِ سَوَاءٌ ، لَهُمْ بِاللَّيْلِ دَوِىٌّ كَدَوِىِّ النَّحْلِ ، مَوْلِدُهُ بِمَكَّةَ ، وَمُهَاجِرُهُ بِطَيْبَةَ ، وَمُلْكُهُ بِالشَّامِ.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Mukaddime 2, 1/156