حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَوْفٍ الطَّائِىُّ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ خَالِدٍ الْوَهْبِىُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عِيسَى بْنِ مَعْقِلِ ابْنِ أُمِّ مَعْقِلٍ الأَسَدِىِّ - أَسَدُ خُزَيْمَةَ - حَدَّثَنِى يُوسُفُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلاَمٍ عَنْ جَدَّتِهِ أُمِّ مَعْقِلٍ قَالَتْ لَمَّا حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حَجَّةَ الْوَدَاعِ وَكَانَ لَنَا جَمَلٌ فَجَعَلَهُ أَبُو مَعْقِلٍ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَأَصَابَنَا مَرَضٌ وَهَلَكَ أَبُو مَعْقِلٍ وَخَرَجَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ حَجِّهِ جِئْتُهُ فَقَالَ "يَا أُمَّ مَعْقِلٍ مَا مَنَعَكِ أَنْ تَخْرُجِى مَعَنَا." قَالَتْ لَقَدْ تَهَيَّأْنَا فَهَلَكَ أَبُو مَعْقِلٍ وَكَانَ لَنَا جَمَلٌ هُوَ الَّذِى نَحُجُّ عَلَيْهِ فَأَوْصَى بِهِ أَبُو مَعْقِلٍ فِى سَبِيلِ اللَّهِ . قَالَ "فَهَلاَّ خَرَجْتِ عَلَيْهِ فَإِنَّ الْحَجَّ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَأَمَّا إِذْ فَاتَتْكِ هَذِهِ الْحَجَّةُ مَعَنَا فَاعْتَمِرِى فِى رَمَضَانَ فَإِنَّهَا كَحَجَّةٍ." [فَكَانَتْ تَقُولُ الْحَجُّ حَجَّةٌ وَالْعُمْرَةُ عُمْرَةٌ وَقَدْ قَالَ هَذَا لِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مَا أَدْرِى أَلِىَ خَاصَّةً.]

Bize Muhammed b. Avf et-Tâî, ona Ahmed b. Halid el-Vehbî, ona Muhammed b. İshak, ona İsa b. Ma'kil b. Ümmü Ma'kil el-Esedî, -Huzeyme kabilesinin Esed kolu-, ona Yusuf b. Abdullah b. Selam, ona da ninesi Ümmü Makil rivayet etmiştir: Hz. Peygamber Vedâ haccına çıkacağı sırada bizim bir tane devemiz vardı, onu da (kocam) Ebu Makil Allah yolunda vakfetmişti. O sırada biz hastalandık, Ebu Makil de öldü. Rasulullah (sav) hacdan dönünce, kendisine gittim. Bana "Ya Ümmü Makil, benimle yola çıkmaktan seni ne alıkoydu?" dedi. Ben biz hazırlanmıştık, ama (kocam) Ebu Makil öldü. Bizim de hacca gidebilecek bir devemiz vardı; Ebu Makil bana, onu Allah yolunda vakfettiğini vasiyet etmişti dedim. Rasulullah (sav); "Keşke o deve ile hacca gelseydin! Çünkü hac da Allah yolunda yapılan bir iştir. Ama bizimle bu haccı kaçırdın ise de Ramazan’da umre yap; çünkü o da hac gibidir" dedi. [Ümmü Makil dedi ki: Hac hacdır, umre de umredir. Fakat Rasulullah (sav) bana böyle söyledi; bu söz sadece bana mı aittir, bilemiyorum. ]

Açıklama: Bu rivayetle daha önce geçen rivayet, görünürde birbiriyle çelişir gibidir. Bu rivayette olayı Ümmü Makil anlatmakta, önceki rivayette geçen ve Hz. Peygamber’le yola çıkmadan yaptıkları görüşme ile ilgili kısım yer almamaktadır. Muhtemelen Hz. Peygamber henüz yola çıkmadan önce, önceki rivayette görüldüğü şekilde kendisiyle görüşmüşlerdi. Ama çok geçmeden Ebû Makil ölmüştü. Ümmü Makil de zaten yaşlı ve hasta bir kadındı, dolayısıyla o da hacca gidemedi. Hz. Peygamber hacdan dönünce, Ümmü Makil kendisini ziyarete gider, niçin hacca gidemediğini anlatır ve bunun yerine ne yapabileceğini sorar. Hz. Peygamber de Ramazan’da umre yapmasını tavsiye eder.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Menâsik 80, /461

حَدَّثَنَا أَبُو كَامِلٍ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُهَاجِرٍ عَنْ أَبِى بَكْرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَخْبَرَنِى رَسُولُ مَرْوَانَ الَّذِى أَرْسَلَ إِلَى أُمِّ مَعْقِلٍ قَالَتْ كَانَ أَبُو مَعْقِلٍ حَاجًّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا قَدِمَ قَالَتْ أُمُّ مَعْقِلٍ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ عَلَىَّ حَجَّةً فَانْطَلَقَا يَمْشِيَانِ حَتَّى دَخَلاَ عَلَيْهِ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ عَلَىَّ حَجَّةً وَإِنَّ لأَبِى مَعْقِلٍ بَكْرًا . قَالَ أَبُو مَعْقِلٍ صَدَقَتْ جَعَلْتُهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "أَعْطِهَا فَلْتَحُجَّ عَلَيْهِ فَإِنَّهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ." فَأَعْطَاهَا الْبَكْرَ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى امْرَأَةٌ قَدْ كَبِرْتُ وَسَقِمْتُ فَهَلْ مِنْ عَمَلٍ يُجْزِئُ عَنِّى مِنْ حَجَّتِى قَالَ "عُمْرَةٌ فِى رَمَضَانَ تُجْزِئُ حَجَّةً."

Bize Ebu Kamil, ona Ebu Avane, ona İbrahim b. Muhacir, ona Ebu Bekir b. Abdurrahman, ona Mervân'ın Ümmü Makil'e gönderdiği elçisi demiştir ki: Ebu Makil, Hz. Peygamber’le birlikte hacca gitmeye karar vermişti. Ebu Makil eve gelince, (karısı) Ümmü Makil, biliyorsun ki, benim de hac yapmam gerekiyor dedi. Birlikte Hz. Peygamber'e gidip huzuruna çıktılar. Ümmü Makil, Ey Allah’ın Rasulü; benim haccetmem gerekiyor. Ebu Makil'in de genç bir devesi var dedi. Ebu Makil doğru söyledi, yalnız ben o deveyi Allah yolunda vakfetmiştim dedi. Rasulullah (sav) şöyle söyledi: "Deveyi karına ver, onunla haccetsin! Çünkü hac da Allah yolunda bir ibadettir." Bunun üzerine Ebu Makil, deveyi karısına verdi. O zaman Ümmü Makil, Ey Allah'ın Rasulü ben yaşlı ve hasta bir kadınım, acaba benim için hacca denk düşecek başka bir ibadet var mı? diye sordu. Rasulullah da (sav) "ramazan umresi hacca denktir," buyurdu.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Menâsik 80, /461

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْلَمَةَ عَنْ مَالِكٍ عَنْ أَبِى الأَسْوَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ نَوْفَلٍ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها - قَالَتْ خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ، فَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِعُمْرَةٍ ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِحَجَّةٍ ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِحَجٍّ وَعُمْرَةٍ ، وَأَهَلَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِالْحَجِّ ، فَأَمَّا مَنْ أَهَلَّ بِالْحَجِّ أَوْ جَمَعَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ فَلَمْ يَحِلُّوا حَتَّى يَوْمَ النَّحْرِ . حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ أَخْبَرَنَا مَالِكٌ وَقَالَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى حَجَّةِ الْوَدَاعِ . حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ حَدَّثَنَا مَالِكٌ مِثْلَهُ .

Bize Abdullah b. Mesleme, ona Malik, ona Ebu Esved Muhammed b. Abdurrahman b. Nevfel, ona Urve, ona da Âişe (r.anha) şöyle demiştir: Rasulullah ile birlikte (hac için yola) çıktık. Bizden bir kısmı umre niyetiyle, diğer bir kısmı hac niyetiyle, bazımız da hem hac hem de umreye niyet ederek ihrama girdik. Rasulullah da sadece hac­ca niyet ederek ihrama girmişti. Yalnız hac için ihrama giren ya da hem hac hem de umre niyetiyle ihrama girenler kurban bayramının ilk gününe kadar ihramdan çıkmadılar. Bize Abdullah b. Yusuf, ona da Mâlik aynı senedle hadisi "Hz. Peygamber ile birlikte Veda Haccı için yola çıktık" şeklinde rivayet etmiştir. Bize İsmail b. Ebu Uveys, ona da Mâlik, hadisin benzerini rivayet etmiştir.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Meğâzî 77, 2/131

أَخْبَرَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ مَالِكٍ عَنْ سُمَىٍّ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ » .

Açıklama: Kültürümüzde Hadisler projesini ilgilendiren kısım: الْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلَّا الْجَنَّةُ

• Nesâî Sünen-i Nesâî Menâsiku'l-hacc 5, /2258

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنِ ابْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَىُّ الأَعْمَالِ أَفْضَلُ قَالَ « الإِيمَانُ بِاللَّهِ » . قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ « الْجِهَادُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ » . قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ « ثُمَّ الْحَجُّ الْمَبْرُورُ » .

• Nesâî Sünen-i Nesâî Menâsiku'l-hacc 4, /2258

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ عَامِرٍ الأَحْوَلِ عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الْحَجَّ فَقَالَتِ امْرَأَةٌ لِزَوْجِهَا أَحِجَّنِى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى جَمَلِكَ . فَقَالَ مَا عِنْدِى مَا أُحِجُّكِ عَلَيْهِ . قَالَتْ أَحِجَّنِى عَلَى جَمَلِكَ فُلاَنٍ . قَالَ ذَاكَ حَبِيسٌ فِى سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ . فَأَتَى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ إِنَّ امْرَأَتِى تَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلاَمَ وَرَحْمَةَ اللَّهِ وَإِنَّهَا سَأَلَتْنِى الْحَجَّ مَعَكَ قَالَتْ أَحِجَّنِى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم . فَقُلْتُ مَا عِنْدِى مَا أُحِجُّكِ عَلَيْهِ . فَقَالَتْ أَحِجَّنِى عَلَى جَمَلِكَ فُلاَنٍ . فَقُلْتُ ذَاكَ حَبِيسٌ فِى سَبِيلِ اللَّهِ . فَقَال "أَمَا إِنَّكَ لَوْ أَحْجَجْتَهَا عَلَيْهِ كَانَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ." قَالَ وَإِنَّهَا أَمَرَتْنِى أَنْ أَسْأَلَكَ مَا يَعْدِلُ حَجَّةً مَعَكَ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "أَقْرِئْهَا السَّلاَمَ وَرَحْمَةَ اللَّهِ وَبَرَكَاتِهِ وَأَخْبِرْهَا أَنَّهَا تَعْدِلُ حَجَّةً مَعِى." يَعْنِى عُمْرَةً فِى رَمَضَانَ .

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Menâsik 80, /461

أَخْبَرَنَا عِيسَى بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مَثْرُودٍ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ وَهْبٍ عَنْ مَخْرَمَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ سُهَيْلَ بْنَ أَبِى صَالِحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبِى يَقُولُ سَمِعْتُ أَبَا هُرَيْرَةَ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « وَفْدُ اللَّهِ ثَلاَثَةٌ الْغَازِى وَالْحَاجُّ وَالْمُعْتَمِرُ » .

• Nesâî Sünen-i Nesâî Menâsiku'l-hacc 4, /2258

أَخْبَرَنَا أَبُو دَاوُدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَتَّابٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَزْرَةُ بْنُ ثَابِتٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ دِينَارٍ قَالَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « تَابِعُوا بَيْنَ الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ وَالذُّنُوبَ كَمَا يَنْفِى الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ » .

• Nesâî Sünen-i Nesâî Menâsiku'l-hacc 6, /2258

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ أَيُّوبَ قَالَ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ حَيَّانَ أَبُو خَالِدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ قَيْسٍ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ شَقِيقٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « تَابِعُوا بَيْنَ الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ وَالذُّنُوبَ كَمَا يَنْفِى الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ وَالذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَلَيْسَ لِلْحَجِّ الْمَبْرُورِ ثَوَابٌ دُونَ الْجَنَّةِ » .

• Nesâî Sünen-i Nesâî Menâsiku'l-hacc 6, /2258

أخبرنا عبد الرزاق قال : عن الثوري وابن عيينة عن سالم بن أبي حفصة أن ابن عباس [ قال ] : لو ترك الناس زيارة هذا البيت عاما واحدا ما مطروا.

• Abdürrezzak b. Hemmam Musannef Menâsik 8827, 5/13