حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ غَيْلاَنَ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ الْحَفَرِىُّ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ زِيَادِ بْنِ عِلاَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لاَ تَسُبُّوا الأَمْوَاتَ فَتُؤْذُوا الأَحْيَاءَ." [قَالَ أَبُو عِيسَى وَقَدِ اخْتَلَفَ أَصْحَابُ سُفْيَانَ فِى هَذَا الْحَدِيثِ، فَرَوَى بَعْضُهُمْ مِثْلَ رِوَايَةِ الْحَفَرِىِّ وَرَوَى بَعْضُهُمْ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ زِيَادِ بْنِ عِلاَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَجُلاً يُحَدِّثُ عِنْدَ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم نَحْوَهُ.]

Bize Mahmud b. Ğaylân, ona Ebu Davud el-Haferî, ona Süfyan, ona Ziyâd b. İlâka, ona da Muğire b. Şu'be, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ölüleriniz hakkında kötü konuşup da yaşayanları (akrabalarını) incitmeyiniz." [Tirmizî, Süfyan'ın ashabının bu hadisin naklinde ihtilaf ettiklerini; bazıları Haferî gibi rivayet ederken, bazısı da Süfyan'dan, onun Ziyâd b. İlâka'dan, onun Muğîre b. Şu'be'nin yanında bulunan bir adamdan, onun da Rasulullah'tan (sav) hadisi benzer şekilde naklettiklerini söylemiştir.]

Açıklama: Tirmizî'nin açıklamasından da anlaşılacağı üzere Süfyan'ın öğrencileri hadisi Muğire'nin mi yoksa onun da yer aldığı bir ortamda bulunan kimliği meçhul başka birinin mi naklettiği konusunda farklı nakillerde bulunmuşlardır. Öte yandan ölülerin kötülüklerini ve zulümlerini anmak mutlak olarak yasaklanmamıştır. Özellikle kafir olarak ölen kişilerin kötülük ve zulümlerini müslüman akrabalarını incitmemeye de dikkat ederek anmakta bir sakınca yoktur; aksine bu bazen mendub, bazen de vacip bile olabilir. Ancak müslümanların ölülerinin ayıplarını anmak doğru değildir. Başkalarına alenen zulüm ve kötülüğü dokunmuş, müslümanların hukukunu çiğnemiş zalim ve fasık müslümanların suçlarını anmakta da bir sakınca görülmemiştir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Birr ve's-sıla 51, 4/353

حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا مُعَاوِيَةُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَنَسٍ الْمَكِّىِّ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "اذْكُرُوا مَحَاسِنَ مَوْتَاكُمْ، وَكُفُّوا عَنْ مَسَاوِيهِمْ." [قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ غَرِيبٌ. سَمِعْتُ مُحَمَّدًا يَقُولُ عِمْرَانُ بْنُ أَنَسٍ الْمَكِّىُّ مُنْكَرُ الْحَدِيثِ، وَرَوَى بَعْضُهُمْ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ عَائِشَةَ. قَالَ وَعِمْرَانُ بْنُ أَبِى أَنَسٍ مِصْرِىٌّ، أَقْدَمُ وَأَثْبَتُ مِنْ عِمْرَانَ بْنِ أَنَسٍ الْمَكِّىِّ.]

Bize Ebu Kureyb, ona Muaviye b. Hişam, ona İmran b. Enes el-Mekkî, ona Atâ, ona da İbn Ömer, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ölülerinizin iyilikle anın, kötülüklerinden bahsetmeyin." [Ebu İa (Tirmizî) hadis hakkında şu değerlendirmede bulunmuştur: Bu garîb bir hadistir. Muhammed (b. İsmail Buhârî)'in 'İmran b. Enes el-Mekkî, münkeru'l-hadîstir. Râvilerden biri bu hadisi Atâ vasıtasıyla Âişe'den nakletmiştir. İmran b. Ebu Enes adlı râvi Mısırlıdır ve Mekkeli İmran b. Enes'ten daha yaşlı ve hafıza bakımından da daha sağlam biridir" dediğini duydum.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Cenâiz 34, 3/339

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ الْجَعْدِ أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "لاَ تَسُبُّوا الأَمْوَاتَ، فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا."

Bize Ali b. Ca'd, ona Şu'be, ona A'meş, ona Mücahid, ona da Âişe, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ölüleriniz hakkında kötü konuşmayın. Zaten onlar işledikleriyle baş başa kalmışlardır."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Rikâk 42, 2/581

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ أَخْبَرَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ عَنْ إِسْرَائِيلَ عَنْ عَبْدِ الأَعْلَى أَنَّهُ سَمِعَ سَعِيدَ بْنَ جُبَيْرٍ يَقُولُ أَخْبَرَنِى ابْنُ عَبَّاسٍ: "أَنَّ رَجُلاً وَقَعَ فِى أَبٍ كَانَ لَهُ فِى الْجَاهِلِيَّةِ فَلَطَمَهُ الْعَبَّاسُ، فَجَاءَ قَوْمُهُ فَقَالُوا لَيَلْطِمَنَّهُ كَمَا لَطَمَهُ، فَلَبِسُوا السِّلاَحَ. فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم، فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ! أَىُّ أَهْلِ الأَرْضِ تَعْلَمُونَ أَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: فَقَالُوا أَنْتَ. فَقَالَ إِنَّ الْعَبَّاسَ مِنِّى وَأَنَا مِنْهُ. لاَ تَسُبُّوا مَوْتَانَا فَتُؤْذُوا أَحْيَاءَنَا. فَجَاءَ الْقَوْمُ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِكَ اسْتَغْفِرْ لَنَا."

Bize Ahmed b. Süleyman, ona Ubeydullah, ona İsrail, ona Abdula'lâ, ona Said b. Cübeyr, ona da İbn Abbas şöyle rivayet etmiştir: "Bir adam İbn Abbas'ın cahiliye dönemindeki atalarından biri hakkında ileri geri konuşmuş, Abbas da ona tokat atmıştı. Bunun üzerine adamın akrabaları toplanıp 'Abbas'ın tokatladığı gibi, o da Abbas'ı tokatlayacak' dediler ve kılıçlarını kuşandılar. Bu olay Hz. Peygamber'e (sav) ulaştığında, hemen minbere çıktı ve 'Ey insanlar! Hangi beldenin halkı Allah (cc) katında daha üstündür, bilir misiniz?' dedi. Onlar da 'Sen (daha iyi bilirsin)' dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) 'Abbas benim, ben de Abbas'ın ehlindenim. Ölülerimiz hakkında ileri geri konuşmayın ki yaşayanları incitmeyesiniz' buyurdu. Ardından adamın akrabaları 'Ey Allah'ın Rasulü (sav)! Seni kızdırmaktan Allah'a (cc) sığınırız. Bizim için bağışlanmada bulun' diyerek ricada bulundular."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Kasâme ve'l-kaved ve'd-diyât 22-23, /2397

أَخْبَرَنَا حُمَيْدُ بْنُ مَسْعَدَةَ عَنْ بِشْرٍ -وَهُوَ ابْنُ الْمُفَضَّلِ- عَنْ شُعْبَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ الأَعْمَشِ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لاَ تَسُبُّوا الأَمْوَاتَ، فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا."

Bize Humeyd b. Mes'ade, ona Bişr b. Mufaddal, ona Şu'be, ona Süleyman el-A'meş, ona Mücahid, ona da Âişe, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ölülerinizi kötü sözlerle anmayın. Zira onlar işledikleriyle yüzleşmişlerdir."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Cenâiz 1938, /2214