أَخْبَرَنَا وَهْبُ بْنُ جَرِيرٍ حَدَّثَنَا هِشَامٌ عَنْ يَحْيَى عَنْ أَبِى قِلاَبَةَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« لَعْنُ الْمُؤْمِنِ كَقَتْلِهِ ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَىْءٍ فِى الدُّنْيَا عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ».

Bize Vehb b. Cerîr, ona Hişâm, ona Yahyâ, ona Ebu Kılâbe, ona da Sâbit İbn Dahhâk (ra)'ın rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Mümine lanet etmek, onu öldürmek gibidir! Kim bu dünyada kendini bir şeyle öldürürse, kıyamet gününde onunla kendisine azap edilir."

Açıklama: Bir binaya benzetilen müminlerden, birinin diğerine lanet etmesi yapının bozulması olarak görülmektedir. Bu nedenle lanet etmekle onu yok etmek anlamına gelen öldürmek fiilleri birbirine benzetilmiştir. Kişinin kendisini öldürmesi yani intiharı ise, azap edilmeyi gerektiren bir fiildir. Kendisini öldürme şekli ile azap edilecek olması ise anlamlıdır.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Diyât 10, 3/1526

7544 - حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَيُّوبَ، حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْقَاضِي، عَنْ أَبِي حَازِمٍ، عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ، أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ , يَوْمَ أُحُدٍ مَا رَأَيْنَا مِثْلَ مَا أَتَى فُلَانٌ , آتَاهُ رَجُلٌ , لَقَدْ فَرَّ النَّاسُ وَمَا فَرَّ، وَمَا تَرَكَ لِلْمُشْرِكِينَ شَاذَّةً وَلَا فَاذَّةً إِلَّا تَبِعَهَا يَضْرِبُهَا بِسَيْفِهِ، قَالَ: «وَمَنْ هُوَ؟» قَالَ: فَنُسِبَ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَسَبُهُ، فَلَمْ يَعْرِفْهُ، ثُمَّ وُصِفَ لَهُ بِصِفَتِهِ , فَلَمْ يَعْرِفْهُ , حَتَّى طَلَعَ الرَّجُلُ بِعَيْنِهِ، فَقَالَ: ذَا يَا رَسُولَ اللَّهِ الَّذِي أَخْبَرْنَاكَ عَنْهُ، فَقَالَ: «هَذَا؟» فَقَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: «إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ» قَالَ: فَاشْتَدَّ ذَلِكَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ، قَالُوا: وَأَيُّنَا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ إِذَا كَانَ فُلَانٌ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؟، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: يَا قَوْمُ انْظُرُونِي، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَمُوتُ عَلَى مِثْلِ الَّذِي أَصْبَحَ عَلَيْهِ، وَلَأَكُونَنَّ صَاحِبَهُ مِنْ بَيْنِكُمْ، ثُمَّ رَاحَ عَلَى جَدِّهِ فِي الْغَدِ، فَجَعَلَ الرَّجُلُ يَشُدُّ مَعَهُ إِذَا شَدَّ، وَيَرْجِعُ مَعَهُ إِذَا رَجَعَ، فَيَنْظُرُ مَا يَصِيرُ إِلَيْهِ أَمْرُهُ , حَتَّى أَصَابَهُ جُرْحٌ أَذْلَقَهُ، فَاسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ , فَوَضَعَ قَائِمَةَ سَيْفِهِ بِالْأَرْضِ، ثُمَّ وَضَعَ ذُبَابَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ، ثُمَّ تَحَامَلَ عَلَى سَيْفِهِ حَتَّى خَرَجَ مِنْ ظَهْرِهِ، وَخَرَجَ الرَّجُلُ يَعْدُو، وَيَقُولُ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ , وَأَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ، حَتَّى وَقَفَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «وَذَاكَ مَاذَا؟» قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ , الرَّجُلُ الَّذِي ذُكِرَ لَكَ، فَقُلْتَ: «إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ»، فَاشْتَدَّ ذَلِكَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ، وَقَالُوا: فَأَيُّنَا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ إِذَا كَانَ فُلَانٌ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؟ فَقُلْتُ: «يَا قَوْمِ انْظُرُونِي، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَمُوتُ عَلَى مِثْلِ الَّذِي أَصْبَحَ عَلَيْهِ، وَلَأَكُونَنَّ صَاحِبَهُ مِنْ بَيْنِكُمْ»، فَجَعَلْتُ أَشُدُّ مَعَهُ إِذَا شَدَّ، وَأَرْجِعُ مَعَهُ إِذَا رَجَعَ، وَأَنْظُرُ إِلَى مَا يَصِيرُ أَمْرُهُ , حَتَّى أَصَابَهُ جُرْحٌ أَذْلَقَهُ، فَاسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ، فَوَضَعَ قَائِمَةَ سَيْفِهِ بِالْأَرْضِ، وَوَضَعَ ذُبَابَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ، ثُمَّ تَحَامَلَ عَلَى سَيْفِهِ حَتَّى خَرَجَ مِنْ بَيْنِ ظَهْرِهِ، فَهُوَ ذَاكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ , يَتَضَرَّبُ بَيْنَ أَضْغَاثِهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ، وَإِنَّهُ لَمِنْ أَهْلِ النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ النَّارِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ وَإِنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ»

Bize Yahya b. Eyyub, ona Said b. Abdurrahman el-Kâdî, ona Ebu Hâzim'in rivayet ettiğine göre Sehl b. Sa’d (ra) şöyle demişti: “Ey Allah’ın rasulü! Uhud günü falanca adamın gösterdiği (cesaret ve gayretin) örneğini görmemiştik. İnsanlar kaçtı ama o kaçmadı. Müşriklerken düşen veya tek kalan savaşmadık hiç kimseyi bırakmadı, herkesi takip edip onlarla savaştı.” Hz. Peygamber (sav): “Kimdir bu?” diye sordu. Sehl b. Sa‘d şöyle dedi: Onun kim olduğu ve nesebi Hz. Peygamber’e (sav) bildirildi ama onu tanımadı. Sonra nasıl birisi olduğu anlatıldı ama Hz. Peygamber (sav) yine tanımadı. Sonra adam bizzat ortaya çıktı. Sehl şöyle dedi: “İşte bahsettiğimiz adam bu Ey Allah’ın resulü!” dedi. Hz. Peygamber “Bu mu?” diye sordu. Oradakiler “Evet.” dediler. Hz. Peygamber “Bu adam cehennemliktir” buyurdu. Bu söz Müslümanların ağrına gitti. “Eğer o adam da cehennemlik ise hangimiz cennetliğiz?” diye sordular. Orada bulunanlardan birisi şöyle dedi: “Ey insanlar! Bana bakın, nefsim elinde olan Allah’a yemin olsun ki o adam şu anda bulunduğu halde ölmeyecektir. Sizin aranızdan onu ben takip edeceğim”. Bundan sonra adam onu takip etmeye başladı. Saldırdığı zaman onunla gidiyor, geri geldiğinde onunla birlikte dönüyor ve onun akıbetinin ne olacağını izliyordu. Sonunda o adam yaralandı ve ona büyük bir acı verdi. Adam bu acıdan kurtulmak için intihar etti. Kılıcının sapını yere, ucunu da göğsüne koydu ve kılıcın üstüne doğru abandı. Kılıç karnından girip göğsünden çıktı. Onu izleyen adam “Şahitlik ederim ki Allah’tan başka ilah yoktur, şahitlik ederim ki sen Allah’ın elçisisin” diyerek koşa koşa geldi ve Hz. Peygamber’in (sav) huzurunda durdu. Hz. Peygamber “Ne oldu?” diye sordu. Adam şöyle dedi: “Ey Allah’ın resulü! Hani sana sorulan bir adam vardı. Onun cehennemlik olduğunu söylemiştin de bu Müslümanların ağrına gitmişti ve “bu adam da cehennemlik ise hangimiz cennetliğiz?” demişlerdi. Ben de onlara “bu adam şu andaki hali ile ölmeyecek, aranızda onu ben takip edeceğim” demiştim. O saldırdığı zaman ben de saldırdım, geri döndüğü zaman ben de döndüm. Sonunun ne olacağına bakıyordum. Sonunda acı veren bir yara aldı ve intihar etti. Kılıcının sapını yere ucunu göğsüne koydu ve kılıcın üzerine abandı, kılıç karnından girip sırtından çıktı. Onu kılıç kemiklerinin arasında debelenirken gördüm. Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: “Kişi insanların gördüğü yerde cennet ehlinin yaptığı işleri yapar ama sonunda cehenneme gider. Bazı kişiler de vardır ki insanların gördüğü yerde cehennemlikleri amelini yapar ama cennete gider.”

• Ebû Ya'lâ el-Mevsılî Müsned-i Ebû Ya'la Sehl b. Sa'd es-Saidî 7544, 13/537

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِيُّ ، حَدَّثَنَا هَارُونُ بن إِسْحَاقَ ، حَدَّثَنَا وَكِيعٌ ،ح وَحَدَّثَنَا عَبْدَانُ بن أَحْمَدَ ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن بَشَّارٍ ، حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بن عُمَرَ ، قَالا : حَدَّثَنَا عَلِيُّ بن الْمُبَارَكِ ، عَنْ يَحْيَى بن أَبِي كَثِيرٍ ، حَدَّثَنِي أَبُو قِلابَةَ ، أَنَّ ثَابِتَ بن الضَّحَّاكِ مِنْ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ حَدَّثَهُ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : مَنْ حَلَفَ عَلَى مِلَّةٍ غَيْرِ الإِسْلامِ ، فَهُوَ كَمَا قَالَ ، وَلَيْسَ عَلَى ابْنِ آدَمَ نَذْرٌ فِيمَا لا يَمْلِكَ ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ فِي الدُّنْيَا ، عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ، وَمَنْ لَعَنَ مُؤْمِنًا فَهُوَ كَقَتْلِهِ ، وَمَنْ قَذَفَ مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ ، فَهُوَ كَقَتْلِهِ .

Bize Abdan b. Ahmed, ona Muhammed b. Beşşar, ona Osman b. Ömer, onlara Ali b. Mübarek, ona Yahya b. Ebû Kesir, ona Ebu Kılâbe, ona da ashabı şecereden olan Sabit İbn Dahhâk (ra) Hz. Peygamber'den (sav) şöyle rivayet etmiştir: "Kim İslam'dan başka bir millete ait olduğuna dair yemin ederse, o dediği millettendir. Ademoğlu, sahip olmadığı bir şeyi adak olarak adayamaz. Kim dünyada kendisini bir şey ile öldürürse, kıyamet gününde onunla kendisine azap edilir. Mü'mine lanet eden onu öldürmüş gibi günah sahibi olur. Kim bir mü'mini küfürle itham ederse öldürmüş gibi olur."

• Taberânî Mu'cem-i kebîr Sabit b. Dahhak b. Halîfe el-Ensarî 1337, 2/371

حَدَّثَنَا أَبُو النَّضْرِ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ يَعْنِي ابْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِينَارٍ عَنْ أَبِي حَازِمٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلٌ فِي بَعْضِ مَغَازِيهِ فَأَبْلَى بَلَاءً حَسَنًا فَعَجِبَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ بَلَائِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَمَا إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ قُلْنَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ فَخَرَجَ الرَّجُلُ فَلَمَّا اشْتَدَّتْ بِهِ الْجِرَاحُ وَضَعَ ذُبَابَ سَيْفِهِ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ ثُمَّ اتَّكَأَ عَلَيْهِ فَأُتِيَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقِيلَ لَهُ الرَّجُلُ الَّذِي قُلْتَ لَهُ مَا قُلْتَ قَدْ رَأَيْتُهُ يَتَضَرَّبُ وَالسَّيْفُ بَيْنَ أَضْعَافِهِ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ حَتَّى يَبْدُوَ لِلنَّاسِ وَإِنَّهُ لَمِنْ أَهْلِ النَّارِ وَإِنَّهُ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ النَّارِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ وَإِنَّهُ لَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ

Açıklama: Hadis mütabileriyle birlikte sahihtir.

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Malik Sehl b. Sa'd es-Saidî 23201, 7/580

حدثنا هشام ، عن يحيى بن أبي كثير ، عن أبي قلابة ، قال : حدثني ثابت بن الضحاك الأنصاري ، أن النبي صلى الله عليه وسلم قال : « ليس على المؤمن نذر فيما لا يملك ، ولعن المؤمن كقتله ، ومن قتل نفسه بشيء عذب به يوم القيامة ، ومن حلف بملة غير الإسلام كاذبا فهو كما قال »

• Ebu Davud et-Tayalisi Müsned-i Tayalisi Sabit b. Dahhak 521, 2/1293

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بن سَعِيدٍ الرَّازِيُّ ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن إِسْمَاعِيلَ بن عَلِيٍّ الأَنْصَارِيُّ ، حَدَّثَنَا ضَمْرَةُ بن رَبِيعَةَ ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن شَوْذَبٍ ، عَنْ أَبِي نَهِيكٍ ، عَنْ شِبْلِ بن خُلَيْدٍ الْمُزَنِيِّ ، عَنْ أَكْثَمَ بن أَبِي الْجَوْنٍ ، قَالَ : قُلْنَا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، فُلانٌ يَجْرِي فِي الْقِتَالِ ؟ ، قَالَ : هُوَ فِي النَّارِ ، قَالَ : قُلْنَا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، إِذَا كَانَ فُلانٌ فِي عِبَادَتِهِ وَاجْتِهَادِهِ وَلِينِ جَانِبِهِ فِي النَّارِ ، فَأَيْنَ نَحْنُ ؟ ، قَالَ : إِنَّمَا ذَلِكَ إِخْبَاتُ النِّفَاقِ ، وَهُوَ فِي النَّارِ ، قَالَ : كُنَّا نَتَحَفَّظُ عَلَيْهِ فِي الْقِتَالِ ، كَانَ لا يَمُرُّ بِهِ فَارِسٌ ، وَلا رَاجِلٌ إِلا وَثَبَ عَلَيْهِ ، فَكَثُرَ عَلَيْهِ جِرَاحُهُ ، فَأَتَيْنَا النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَقُلْنَا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، اسْتُشْهِدَ فُلانٌ ، قَالَ : هُوَ فِي النَّارِ ، فَلَمَّا اشْتَدَّ بِهِ أَلَمُ الْجِرَاحِ أَخَذَ سَيْفَهُ فَوَضَعَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ ، ثُمَّ اتَّكَأَ عَلَيْهِ حَتَّى خَرَجَ مِنْ ظَهْرِهِ ، فَأَتَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَقُلْتُ : أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَإِنَّهُ لِمَنْ أَهْلِ النَّارِ ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ ، وَإِنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ تُدْرِكُهُ الشِّقْوَةُ أَوِ السَّعَادَةُ عِنْدَ خُرُوجِ نَفْسِهِ ، فَيُخْتَمُ لَهُ بِهَا.

• Taberânî Mu'cem-i kebîr Eksem b. Ebu Cevn 872, 1/255

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن الْعَبَّاسِ الْمُؤَدِّبُ ، حَدَّثَنَا عَفَّانُ ، حَدَّثَنَا أَبَانُ بن يَزِيدَ ، حَدَّثَنَا يَحْيَى بن أَبِي كَثِيرٍ ، عَنْ أَبِي قِلابَةَ ، عَنْ ثَابِتِ بن الضَّحَّاكِ الأَنْصَارِيِّ ، أَنّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : مَنْ حَلَفَ عَلَى مِلَّةٍ غَيْرِ الإِسْلامِ كَاذِبًا فَهُوَ كَمَا قَالَ ، وَلَيْسَ عَلَى الرَّجُلِ نَذْرٌ فِيمَا لا يَمْلِكُ ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ فِي الدُّنْيَا ، عُذِّبَ بِهِ فِي الآخِرَةِ .

• Taberânî Mu'cem-i kebîr Sabit b. Dahhak b. Halîfe el-Ensarî 1335, 2/371

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِيُّ ، حَدَّثَنَا هَارُونُ بن إِسْحَاقَ ، حَدَّثَنَا وَكِيعٌ ،ح وَحَدَّثَنَا عَبْدَانُ بن أَحْمَدَ ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن بَشَّارٍ ، حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بن عُمَرَ ، قَالا : حَدَّثَنَا عَلِيُّ بن الْمُبَارَكِ ، عَنْ يَحْيَى بن أَبِي كَثِيرٍ ، حَدَّثَنِي أَبُو قِلابَةَ ، أَنَّ ثَابِتَ بن الضَّحَّاكِ مِنْ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ حَدَّثَهُ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : مَنْ حَلَفَ عَلَى مِلَّةٍ غَيْرِ الإِسْلامِ ، فَهُوَ كَمَا قَالَ ، وَلَيْسَ عَلَى ابْنِ آدَمَ نَذْرٌ فِيمَا لا يَمْلِكَ ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ فِي الدُّنْيَا ، عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ، وَمَنْ لَعَنَ مُؤْمِنًا فَهُوَ كَقَتْلِهِ ، وَمَنْ قَذَفَ مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ ، فَهُوَ كَقَتْلِهِ .

• Taberânî Mu'cem-i kebîr Sabit b. Dahhak b. Halîfe el-Ensarî 1337, 2/371

حَدَّثَنَا يَحْيَى بن عُثْمَانَ، حَدَّثَنَا سَعِيدُ بن مَرْيَمَ، حَدَّثَنَا أَبُو غَسَّانَ، عَنْ أَبِي حَازِمٍ، عَنْ سَهْلِ بن سَعْدٍ، أَنَّ رَجُلا كَانَ مِنْ أَعْظَمِ الْمُسْلِمِينَ غَنَاءً عَنِ الْمُسْلِمِينَ فِي غَزْوَةٍ غَزَاهَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَنَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ:"مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا"، فَاتَّبَعَهُ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ وَهُوَ عَلَى تِلْكَ الْحَالِ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَلَى الْمُشْرِكِينَ حَتَّى جُرِحَ، فَاسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ، فَأَخَذَ ذُبَابَ سَيْفِهِ، فَجَعَلَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ، حَتَّى خَرَجَ مِنْ بَيْنِ كَتِفَيْهِ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُسْرِعًا، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:"وَمَا ذَاكَ؟"، قَالَ: قُلْتَ:"مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا"وَكَانَ مِنْ أَعْظَمِنَا غَنَاءً عَنِ الْمُسْلِمِينَ، فَعَرَفْتُ أَنَّهُ لا يَمُوتَ عَلَى ذَلِكَ، فَلَمَّا جُرِحَ اسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ، فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عِنْدَ ذَلِكَ:"إِنَّ الْعَبْدَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَإِنَّهُ لَمِنْ أَهْلِ النَّارِ، وَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ وَإِنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالْخَوَاتِيمِ" .

• Taberânî Mu'cem-i kebîr Sehl b. Sa'd es-Sâ'idî 5784, 5/1467

الإسكندراني وأبو حازم هو سلمة بن دينار 3970 - قوله التقي هو والمشركون في رواية بن أبي حازم الآتية بعد قليل في بعض مغازيه ولم أقف على تعيين كونها خيبر لكنه مبني على أن القصة التي في حديث سهل متحدة مع القصة التي في حديث أبي هريرة وقد صرح في حديث أبي هريرة أن ذلك كان بخيبر وفيه نظر فإن في سياق سهل أن الرجل الذي قتل نفسه إتكأ على حد سيفه حتى خرج من ظهره وفي سياق أبي هريرة أنه استخرج أسهما من كنانته فنحر بها نفسه وأيضا ففي حديث سهل أن النبي صلى الله عليه و سلم قال لهم لما أخبروه بقصته إن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة الحديث وفي حديث أبي هريرة أنه قال لهم لما أخبروه بقصته قم يا بلال فأذن إنه لا يدخل الجنة إلا مؤمن ولهذا جنح بن التين إلى التعدد ويمكن الجمع بأنه لا منافاة في المغايرة الأخيرة وأما الأولى فيحتمل أن يكون نحر نفسه بأسهمه فلم تزهق روحه وان كان قد أشرف على القتل فاتكأ حينئذ على سيفه استعجالا للموت لكن جزم بن الجوزي في مشكله بأن القصة التي حكاها سهل بن سعد وقعت بأحد قال واسم الرجل قزمان الظفري وكان قد تخلف عن المسلمين يوم أحد فعيره النساء فخرج حتى صار في الصف الأول فكان أول من رمى بسهم ثم صار إلى السيف ففعل العجائب فلما انكشف المسلمون كسر جفن سيفه وجعل يقول الموت أحسن من الفرار فمر به قتادة بن النعمان فقال له هنيئا لك بالشهادة قال والله إني ما قاتلت على دين وإنما قاتلت على حسب قومي ثم اقلقته الجراحة فقتل نفسه قلت وهذا الذي نقله أخذه من مغازي الواقدي وهو لا يحتج به إذا انفرد فكيف إذا خالف نعم أخرج أبو يعلى من طريق سعيد بن عبد الرحمن القاضي عن أبي حازم حديث الباب وأوله أنه قيل لرسول الله صلى الله عليه و سلم يوم أحد ما رأينا مثل ما أبلى فلان لقد فر الناس وما فر وما ترك للمشركين شاذة ولا فاذة الحديث بطوله على نحو ما في الصحيح وليس فيه تسميته وسعيد مختلف فيه وما أظن روايته خفيت على البخاري وأظنه لم يلتفت إليها لأن في بعض طرقه عن أبي حازم غزونا مع رسول الله صلى الله عليه و سلم وظاهره يقتضي أنها غير أحد لأن سهلا ما كان حينئذ ممن يطلق على نفسه ذلك لصغره لأن الصحيح أن مولده قبل الهجرة بخمس سنين فيكون في أحد بن عشرة أو إحدى عشرة على أنه قد حفظ أشياء من أمر أحد مثل غسل فاطمة جراحة النبي صلى الله عليه و سلم ولا يلزم من ذلك أن يقول غزونا إلا أن يحمل على المجاز كما سيأتي لأبي هريرة لكن يدفعه ما سيأتي من رواية الكشميهني قريبا قوله فلما مال رسول الله صلى الله عليه و سلم إلى عسكره أي رجع بعد فراغ القتال في ذلك اليوم قوله وفي أصحاب رسول الله صلى الله عليه و سلم رجل وقع في كلام جماعة ممن تكلم على هذاالكتاب أن اسمه قزمان بضم القاف وسكون الزاي الظفري بضم المعجمة والفاء نسبة إلى بني ظفر بطن من الأنصار وكان يكنى أبا الغيداق بمعجمة مفتوحة وتحتانية ساكنة وآخره قاف ويعكر عليه ما تقدم قوله شاذة ولا فاذة الشاذة بتشديد المعجمة ما انفرد عن الجماعة وبالفاء مثله ما لم يختلط بهم ثم هما صفة لمحذوف أي نسمة والهاء فيهما للمبالغة والمعنى أنه لا يلقى شيئا إلا قتله وقيل المراد بالشاذ والفاذ ما كبر وصغر وقيل الشاذ الخارج والفاذ المنفرد وقيل هما بمعنى وقيل الثاني اتباع قوله فقال أي قائل وتقدم في الجهاد بلفظ فقالوا ويأتي بعد قليل من طريق أخرى بلفظ فقيل ووقع هنا للكشميهني فقلت فإن كانت محفوظة عرف اسم قائل ذلك قوله ما أجزأ بالهمزة أي ما أغنى قوله فقال إنه من أهل النار في رواية بن أبي حازم المذكورة فقالوا أينا من أهل الجنة إن كان هذا من أهل النار وفي حديث أكثم بن أبي الجون الخزاعي عند الطبراني قال قلنا يا رسول الله فلان

İskenderânî, Ebû Hâzim ve Seleme b. Dînâr 3970- Birazdan gelecek olan İbn Ebû Hâzim'in Hz. Peygamber'in gazvelerinden biri hakkındaki rivayetindeki "Hz. Peygamber (sav) ile müşrikler karşılaştı" ifadesinde kastedilen savaşın Hayber olup olmadığı konusunda emin değilim. Bu düşünce Sehl hadisindeki olay ile Ebû Hüreyre'nin naklettiği olayın aynı olmasından kaynaklanmaktadır. Ebû Hüreyre hadisinde bu olayın Hayber'de gerçekleştiği açıkça ifade edilmiştir. Ancak bu konuda ihtilaf vardır. Sehl'in anlattığı olayda kendini öldüren adam kılıcına dayanmış ve kılıç sırtından çıkmıştır. Ebû Hüreyre'nin anlattığında ise ok kutusundan oklar çıkarmış ve kendisini bunlarla kesmiştir. Aynı zamanda Sehl hadisinde Hz. Peygamber (sav) olayı kendisine anlattıkları zaman "Kişi cennet ehlinin amelini yapar da ..." buyurmuştur. Ebû Hüreyre'nin naklettiği hadisede ise Hz. Peygamber (sav) olayı kendisine haber verdikleri zaman "Kalk ey Bilal! İnsanlara şunu duyur: Mümin olmayan cennete giremez" demiştir. Bundan dolayı İbnü't-Tîn birden fazla olmasına meyletmiştir. Ancak iki olayı birleştirmek de mümkündür. Şöyle ki son olarak söylenen sözde farklılık olması aykırı bir şey değildir. Birinci farklılık ise şöyle izah edilebilir. Kendisini oklarıyla kesmiş ama canı çıkmamış, ölümünü hızlandırmak için kılıcına abanmış olabilir. İbnü'l-Cevzî, Müşkil'inde Sehl b. Sa'd'ın anlattığı olayın Uhud'da gerçekleştiğini belirtir. O şahsın adı Kuzman ez-Zufurî'dir. Uhud günü müslümanlardan geri kalmış, kadınlar onu kınadıkları için savaşa çıkıp birinci safa yerleşmişti. İlk ok atan kişi olmuştu. Sonra kılıca geçmiş ve büyük işler becermişti. Müslümanlar zora düşünce kılıcını çekip "Ölmek kaçmaktan iyidir" demeye başlamıştı. Katâde b. Numân onun yanına gelip "Şehadetin hayırlı olsun" deyince ona "Vallahi ben din uğrunda çarpışmadım, kavmimin şerefi için savaştım" demişti. Sonra yaraları iyice acı vermeye başlamış ve canına kıymıştı. Bu Vâkıdî'nin Megâzî'sinde anlatılan hadisedir. Ancak Vâkıdî bu rivayette tek başına kaldığından onunla delil getirilemez, dolayısıyla aksine bir durum olduğunda daha da zayıf hale gelir. Ebû Ya'lâ, Said b. Abdurrahman el-Kâdî, Ebû Hâzim tarikinden bu babtaki hadisi nakletmiştir. Bu hadisin başı şöyledir: Hz. Peygamber'e (s.a.v.) Uhud günü denildi ki: "Falanca büyük yararlılıklar gösterdi, iyi iş becerdi. Asla kaçmadı, geride kalan bütün müşriklerle çarpıştı..." hadis Sahîh'te olduğu şekilde anlatılmıştır. Ancak bu hadiste şahsın adı verilmemektedir. Said onda ihtilafa düşmüştür. Bu rivâyetin Buhârî'ye gizli kalmış olacağına ihtimal vermem. Ancak zannederim ki o bu hadise iltifat etmemiştir. Çünkü Ebû Hâzim'den gelen bazı rivayetlerde "Rasulullah ile birlikte savaşa çıkmıştık" denilmektedir ve bunun zahiri savaşın Uhud dışında bir savaş olmasını gerektirir. Çünkü Sehl, Uhud savaşı sırasında küçük yaşta olduğundan bunu yapabilecek durumda değildi. Doğru olan şudur ki Sehl, hicretten beş yıl önce doğmuştur. Uhud'da on veya on bir yaşında olabilir. Belki Uhud'la ilgili bazı şeyleri hatırlayabilir. Mesela Hz. Fatıma'nın Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yarasını yıkamasını bilebilir. Ancak bundan onun "Hz. Peygamber'le birlikte savaştık" demesi gerekmez. Belki bu söz mecaza hamledilebilir. Ancak bunu Küşmihenî rivayetiyle yakında verilecek olan hadis men etmektedir. "Hz. Peygamber (sav) karargahına meylettiği zaman" ifadesi o gün çarpışmayı bitirip karargaha çekildiğinde demektir. Ashap arasında insanların konuştuğu bir kimse vardı. Onun adı Kuzman ez-Zufurî idi. Ensar'ın bir boyu olan Zufuroğularına mensuptu. Ebu'l-Gaydâk diye künyelendiriliyordu. "Müşrik ordusundan geri kalan, ayrı düşen" ifadeleri o topluluktan ayrılanlar, onlarla birlikte olmayanlar için kullanılır. Bu kelimeler hazfedilmiş bir kelimeye sıfat olarak kullanılmışlardır. Sonlarındaki "ta" mübalağa içindir. Yani o kişi öldürmedik kimse bırakmıyordu. Bu iki kelime ile murat edilenin büyük veya küçük olduğu da söylenmiştir. Bir görüşe göre "şâz" çıkan, "fâz" ise tek kalandır. Bir görüşe göre ikisi aynı şeydir. Bir görüşe göre ikincisi "takip edenler"dir. "Dedi ki" ifadesi "Bir kişi dedi" manasındadır. Cihad hadisinde "Dediler ki" şeklinde gelmiştir. Başka bir tarikten gelen rivayette ise "denildi ki" şeklinde varit olmuştur. Burada Küşmîhenî'de şöyle vaki olmuştur: Eğer bu ezberlenmişse söylenin adı da bilinir. "Ne kadar iş yapmıştır" ifadesinin anlamı "ne kadar yarar göstermiş" şeklindedir. "O cehennemliktir" sözünde İbn Ebû Hâzim rivayetinde "Eğer bu kişi cehennemlik ise hangimiz cennet ehlindeniz?" denilmiştir. Taberânî'deki Eksem b Ebu'l-Cevn el-Huzâî hadisinde "Dedik ki: Ey Allah'ın Rasulü! Falanca...." şeklindedir.