حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَوْفٍ الطَّائِىُّ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ خَالِدٍ الْوَهْبِىُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عِيسَى بْنِ مَعْقِلِ ابْنِ أُمِّ مَعْقِلٍ الأَسَدِىِّ - أَسَدُ خُزَيْمَةَ - حَدَّثَنِى يُوسُفُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلاَمٍ عَنْ جَدَّتِهِ أُمِّ مَعْقِلٍ قَالَتْ لَمَّا حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حَجَّةَ الْوَدَاعِ وَكَانَ لَنَا جَمَلٌ فَجَعَلَهُ أَبُو مَعْقِلٍ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَأَصَابَنَا مَرَضٌ وَهَلَكَ أَبُو مَعْقِلٍ وَخَرَجَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ حَجِّهِ جِئْتُهُ فَقَالَ "يَا أُمَّ مَعْقِلٍ مَا مَنَعَكِ أَنْ تَخْرُجِى مَعَنَا." قَالَتْ لَقَدْ تَهَيَّأْنَا فَهَلَكَ أَبُو مَعْقِلٍ وَكَانَ لَنَا جَمَلٌ هُوَ الَّذِى نَحُجُّ عَلَيْهِ فَأَوْصَى بِهِ أَبُو مَعْقِلٍ فِى سَبِيلِ اللَّهِ . قَالَ "فَهَلاَّ خَرَجْتِ عَلَيْهِ فَإِنَّ الْحَجَّ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَأَمَّا إِذْ فَاتَتْكِ هَذِهِ الْحَجَّةُ مَعَنَا فَاعْتَمِرِى فِى رَمَضَانَ فَإِنَّهَا كَحَجَّةٍ." [فَكَانَتْ تَقُولُ الْحَجُّ حَجَّةٌ وَالْعُمْرَةُ عُمْرَةٌ وَقَدْ قَالَ هَذَا لِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مَا أَدْرِى أَلِىَ خَاصَّةً.]

Bize Muhammed b. Avf et-Tâî, ona Ahmed b. Halid el-Vehbî, ona Muhammed b. İshak, ona İsa b. Ma'kil b. Ümmü Ma'kil el-Esedî, -Huzeyme kabilesinin Esed kolu-, ona Yusuf b. Abdullah b. Selam, ona da ninesi Ümmü Makil rivayet etmiştir: Hz. Peygamber Vedâ haccına çıkacağı sırada bizim bir tane devemiz vardı, onu da (kocam) Ebu Makil Allah yolunda vakfetmişti. O sırada biz hastalandık, Ebu Makil de öldü. Rasulullah (sav) hacdan dönünce, kendisine gittim. Bana "Ya Ümmü Makil, benimle yola çıkmaktan seni ne alıkoydu?" dedi. Ben biz hazırlanmıştık, ama (kocam) Ebu Makil öldü. Bizim de hacca gidebilecek bir devemiz vardı; Ebu Makil bana, onu Allah yolunda vakfettiğini vasiyet etmişti dedim. Rasulullah (sav); "Keşke o deve ile hacca gelseydin! Çünkü hac da Allah yolunda yapılan bir iştir. Ama bizimle bu haccı kaçırdın ise de Ramazan’da umre yap; çünkü o da hac gibidir" dedi. [Ümmü Makil dedi ki: Hac hacdır, umre de umredir. Fakat Rasulullah (sav) bana böyle söyledi; bu söz sadece bana mı aittir, bilemiyorum. ]

Açıklama: Bu rivayetle daha önce geçen rivayet, görünürde birbiriyle çelişir gibidir. Bu rivayette olayı Ümmü Makil anlatmakta, önceki rivayette geçen ve Hz. Peygamber’le yola çıkmadan yaptıkları görüşme ile ilgili kısım yer almamaktadır. Muhtemelen Hz. Peygamber henüz yola çıkmadan önce, önceki rivayette görüldüğü şekilde kendisiyle görüşmüşlerdi. Ama çok geçmeden Ebû Makil ölmüştü. Ümmü Makil de zaten yaşlı ve hasta bir kadındı, dolayısıyla o da hacca gidemedi. Hz. Peygamber hacdan dönünce, Ümmü Makil kendisini ziyarete gider, niçin hacca gidemediğini anlatır ve bunun yerine ne yapabileceğini sorar. Hz. Peygamber de Ramazan’da umre yapmasını tavsiye eder.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Menâsik 80, /461

حَدَّثَنَا عَبْدَانُ أَخْبَرَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ أَخْبَرَنَا حَبِيبٌ الْمُعَلِّمُ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رضى الله عنهما - قَالَ لَمَّا رَجَعَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ حَجَّتِهِ قَالَ لأُمِّ سِنَانٍ الأَنْصَارِيَّةِ " مَا مَنَعَكِ مِنَ الْحَجِّ " . قَالَتْ أَبُو فُلاَنٍ - تَعْنِى زَوْجَهَا - كَانَ لَهُ نَاضِحَانِ ، حَجَّ عَلَى أَحَدِهِمَا ، وَالآخَرُ يَسْقِى أَرْضًا لَنَا . قَالَ: " فَإِنَّ عُمْرَةً فِى رَمَضَانَ تَقْضِى حَجَّةً مَعِى " . رَوَاهُ ابْنُ جُرَيْجٍ عَنْ عَطَاءٍ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم . وَقَالَ عُبَيْدُ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ جَابِرٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .

Bize Abdân, ona Yezid b. Zürey', ona Habib el-Muallim, ona Atâ, ona da İbn Abbas şöyle söylemiştir: Hz. Peygamber (sav) hacdan döndüğünde ensardan olan Ümmü Sinan'a "(Bizimle) hac yapmana engel olan şey nedir?" di­ye sordu. Ümmü Sinan, kocası Ebu Sinan'ı kastederek 'Ebu filanın iki devesi var. Bunların birine binip hacca gitti. Diğeri de bizim bir arazimizi suluyor' dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "Ramazan'da umre yapmak benimle birlikte hac yapmaya bedel olur." Bu hadisi İbn Cüreyc, ona Atâ, ona İbn Abbas, ona da Hz. Peygamber (sav) tarikiyle nakletmiştir. Ubeydullah da, Abdulkerim'den, o Atâ'dan, o Câbir'den, o da Hz. Peygamber'den (sav) nakletmiştir.

Açıklama: Rivayet muallaktır; Buhari ile İbn Cüreyc arasında inkita vardır.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cezâi's-Sayd 26, 1/556

حَدَّثَنَا عَبْدَانُ أَخْبَرَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ أَخْبَرَنَا حَبِيبٌ الْمُعَلِّمُ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رضى الله عنهما - قَالَ لَمَّا رَجَعَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ حَجَّتِهِ قَالَ لأُمِّ سِنَانٍ الأَنْصَارِيَّةِ " مَا مَنَعَكِ مِنَ الْحَجِّ " . قَالَتْ أَبُو فُلاَنٍ - تَعْنِى زَوْجَهَا - كَانَ لَهُ نَاضِحَانِ ، حَجَّ عَلَى أَحَدِهِمَا ، وَالآخَرُ يَسْقِى أَرْضًا لَنَا . قَالَ: " فَإِنَّ عُمْرَةً فِى رَمَضَانَ تَقْضِى حَجَّةً مَعِى " . رَوَاهُ ابْنُ جُرَيْجٍ عَنْ عَطَاءٍ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم . وَقَالَ عُبَيْدُ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ جَابِرٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .

Bize Abdân, ona Yezid b. Zürey', ona Habib el-Muallim, ona Atâ, ona da İbn Abbas şöyle söylemiştir: Hz. Peygamber (sav) hacdan döndüğünde ensardan olan Ümmü Sinan'a "(Bizimle) hac yapmana engel olan şey nedir?" di­ye sordu. Ümmü Sinan, kocası Ebu Sinan'ı kastederek 'Ebu filanın iki devesi var. Bunların birine binip hacca gitti. Diğeri de bizim bir arazimizi suluyor' dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "Ramazan'da umre yapmak benimle birlikte hac yapmaya bedel olur." Bu hadisi İbn Cüreyc, ona Atâ, ona İbn Abbas, ona da Hz. Peygamber (sav) tarikiyle nakletmiştir. Ubeydullah da, Abdulkerim'den, o Atâ'dan, o Câbir'den, o da Hz. Peygamber'den (sav) nakletmiştir.

Açıklama: Rivayet muallaktır; Buhari ile Ubeydullah b. Amr arasında inkita vardır.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cezâi's-Sayd 26, 1/556

وَحَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ حَاتِمِ بْنِ مَيْمُونٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِى عَطَاءٌ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ يُحَدِّثُنَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لاِمْرَأَةٍ مِنَ الأَنْصَارِ سَمَّاهَا ابْنُ عَبَّاسٍ فَنَسِيتُ اسْمَهَا "مَا مَنَعَكِ أَنْ تَحُجِّى مَعَنَا." قَالَتْ لَمْ يَكُنْ لَنَا إِلاَّ نَاضِحَانِ فَحَجَّ أَبُو وَلَدِهَا وَابْنُهَا عَلَى نَاضِحٍ وَتَرَكَ لَنَا نَاضِحًا نَنْضِحُ عَلَيْهِ قَالَ "فَإِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فَاعْتَمِرِى فَإِنَّ عُمْرَةً فِيهِ تَعْدِلُ حَجَّةً."

Bize Muhammed b. Hatim b. Meymun, ona Yahya b. Said, ona İbn Cüreyc, ona Ata, İbn Abbas şöyle demiştir: "Rasulullah (sav) ensardan bir kadına 'senin bizimle hac yapmana engel nedir?' buyurdu. Kadın 'bizim su taşıyan iki devemizden başka malımız yoktur. Oğlum ile babası develerin birine binerek hacca gittiler. Bize su taşımak için yalnız bir deve bıraktılar' dedi. Rasulullah (sav) 'öyleyse Ramazan geldiği vakit ömre yap. Çünkü Ramazan'da ya­pılan umre hacca bedeldir' buyurdu." [İbn Cüreyc der ki: İbn Abbas bu kadının adını da söyledi ama ben unuttum.]

• Müslim Sahîh-i Müslim Hac, 3038, /504

وَحَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدَةَ الضَّبِّىُّ حَدَّثَنَا يَزِيدُ - يَعْنِى ابْنَ زُرَيْعٍ - حَدَّثَنَا حَبِيبٌ الْمُعَلِّمُ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لاِمْرَأَةٍ مِنَ الأَنْصَارِ يُقَالُ لَهَا أُمُّ سِنَانٍ "مَا مَنَعَكِ أَنْ تَكُونِى حَجَجْتِ مَعَنَا." قَالَتْ نَاضِحَانِ كَانَا لأَبِى فُلاَنٍ - زَوْجِهَا - حَجَّ هُوَ وَابْنُهُ عَلَى أَحَدِهِمَا وَكَانَ الآخَرُ يَسْقِى عَلَيْهِ غُلاَمُنَا. قَالَ "فَعُمْرَةٌ فِى رَمَضَانَ تَقْضِى حَجَّةً. أَوْ حَجَّةً مَعِى."

Bize Ahmed b. Abde ed-Dabbî, ona Yezid b. Zürey, ona Habib el-Muallim, ona Ata, ona da İbn Abbas şöyle rivayet etmiştir: "Pey­gamber (sav), Ensar'dan Ümmü Sinan denilen bir ka­dına 'Bizimle birlikte hac yapmana engel nedir?' diye sordu, kadın kocasını kastederek 'Ebu filanın su taşıyan iki devesi var. Kendisi oğlu ile birine binerek hacca gitti. Diğeriyle de hizmetçimiz su taşıyor' cevabını verdi. Bunun üzerine Rasulullah (sav) 'öyle ise (Ramazan'da umre yap.) Ramazan'da yapılan bir umre, bir hac -yahut benimle bir hac- yerine geçer' buyurdu."

• Müslim Sahîh-i Müslim Hac, 3039, /504

أَخْبَرَنَا عِمْرَانُ بْنُ يَزِيدَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا شُعَيْبٌ قَالَ أَخْبَرَنِى ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِى عَطَاءٌ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ يُخْبِرُنَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لاِمْرَأَةٍ مِنَ الأَنْصَارِ « إِذَا كَانَ رَمَضَانُ فَاعْتَمِرِى فِيهِ فَإِنَّ عُمْرَةً فِيهِ تَعْدِلُ حَجَّةً » .

Bize İmrân b. Yezid, ona Hâlid, ona Şuayb, ona İbn Cüreyc, ona Atâ, ona da İbn Abbas şöyle demiştir: "Hz. Peygamber (sav) Ensar'dan bir kadına 'Ramazan olduğunda umre yap. Zira Ramazan'da yapılan umre, hac (sevabına) denktir' buyurdu."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Sıyâm 6, /2226

حَدَّثَنَا أَبُو كَامِلٍ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُهَاجِرٍ عَنْ أَبِى بَكْرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَخْبَرَنِى رَسُولُ مَرْوَانَ الَّذِى أَرْسَلَ إِلَى أُمِّ مَعْقِلٍ قَالَتْ كَانَ أَبُو مَعْقِلٍ حَاجًّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا قَدِمَ قَالَتْ أُمُّ مَعْقِلٍ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ عَلَىَّ حَجَّةً فَانْطَلَقَا يَمْشِيَانِ حَتَّى دَخَلاَ عَلَيْهِ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ عَلَىَّ حَجَّةً وَإِنَّ لأَبِى مَعْقِلٍ بَكْرًا . قَالَ أَبُو مَعْقِلٍ صَدَقَتْ جَعَلْتُهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "أَعْطِهَا فَلْتَحُجَّ عَلَيْهِ فَإِنَّهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ." فَأَعْطَاهَا الْبَكْرَ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى امْرَأَةٌ قَدْ كَبِرْتُ وَسَقِمْتُ فَهَلْ مِنْ عَمَلٍ يُجْزِئُ عَنِّى مِنْ حَجَّتِى قَالَ "عُمْرَةٌ فِى رَمَضَانَ تُجْزِئُ حَجَّةً."

Bize Ebu Kamil, ona Ebu Avane, ona İbrahim b. Muhacir, ona Ebu Bekir b. Abdurrahman, ona Mervân'ın Ümmü Makil'e gönderdiği elçisi demiştir ki: Ebu Makil, Hz. Peygamber’le birlikte hacca gitmeye karar vermişti. Ebu Makil eve gelince, (karısı) Ümmü Makil, biliyorsun ki, benim de hac yapmam gerekiyor dedi. Birlikte Hz. Peygamber'e gidip huzuruna çıktılar. Ümmü Makil, Ey Allah’ın Rasulü; benim haccetmem gerekiyor. Ebu Makil'in de genç bir devesi var dedi. Ebu Makil doğru söyledi, yalnız ben o deveyi Allah yolunda vakfetmiştim dedi. Rasulullah (sav) şöyle söyledi: "Deveyi karına ver, onunla haccetsin! Çünkü hac da Allah yolunda bir ibadettir." Bunun üzerine Ebu Makil, deveyi karısına verdi. O zaman Ümmü Makil, Ey Allah'ın Rasulü ben yaşlı ve hasta bir kadınım, acaba benim için hacca denk düşecek başka bir ibadet var mı? diye sordu. Rasulullah da (sav) "ramazan umresi hacca denktir," buyurdu.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Menâsik 80, /461

وَحَدَّثَنِى عَنْ مَالِكٍ عَنْ سُمَىٍّ مَوْلَى أَبِى بَكْرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا بَكْرِ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَقُولُ جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ إِنِّى قَدْ كُنْتُ تَجَهَّزْتُ لِلْحَجِّ فَاعْتَرَضَ لِى . فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم اعْتَمِرِى فِى رَمَضَانَ فَإِنَّ عُمْرَةً فِيهِ كَحِجَّةٍ .

O (Yahya) bana, ona Mâlik, ona Ebu Bekir b. Abdurrahman’ın azatlısı Sumeyy, ona da Ebu Bekir b. Abdurrahman şöyle demiştir: "Bir kadın Rasulullah’a (sav) gelip 'Ben hac etmek için hazırlanmıştım ama beklemediğim bir engelle karşılaştım' dedi. Rasulullah da (sav) ona 'Öyleyse Ramazan ayında umre yap, çünkü o ayında yapılan umre hac gibidir' buyurdu."

• İmam Mâlik Muvatta' Hac 771, 1/124

حَدَّثَنَا عَبْدَانُ أَخْبَرَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ أَخْبَرَنَا حَبِيبٌ الْمُعَلِّمُ عَنْ عَطَاءٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رضى الله عنهما - قَالَ لَمَّا رَجَعَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ حَجَّتِهِ قَالَ لأُمِّ سِنَانٍ الأَنْصَارِيَّةِ " مَا مَنَعَكِ مِنَ الْحَجِّ " . قَالَتْ أَبُو فُلاَنٍ - تَعْنِى زَوْجَهَا - كَانَ لَهُ نَاضِحَانِ ، حَجَّ عَلَى أَحَدِهِمَا ، وَالآخَرُ يَسْقِى أَرْضًا لَنَا . قَالَ: " فَإِنَّ عُمْرَةً فِى رَمَضَانَ تَقْضِى حَجَّةً مَعِى " . رَوَاهُ ابْنُ جُرَيْجٍ عَنْ عَطَاءٍ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم . وَقَالَ عُبَيْدُ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ جَابِرٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .

Bize Abdân, ona Yezid b. Zürey', ona Habib el-Muallim, ona Atâ, ona da İbn Abbas şöyle söylemiştir: Hz. Peygamber (sav) hacdan döndüğünde ensardan olan Ümmü Sinan'a "(Bizimle) hac yapmana engel olan şey nedir?" di­ye sordu. Ümmü Sinan, kocası Ebu Sinan'ı kastederek 'Ebu filanın iki devesi var. Bunların birine binip hacca gitti. Diğeri de bizim bir arazimizi suluyor' dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "Ramazan'da umre yapmak benimle birlikte hac yapmaya bedel olur." Bu hadisi İbn Cüreyc, ona Atâ, ona İbn Abbas, ona da Hz. Peygamber (sav) tarikiyle nakletmiştir. Ubeydullah da, Abdulkerim'den, o Atâ'dan, o Câbir'den, o da Hz. Peygamber'den (sav) nakletmiştir.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cezâi's-Sayd 26, 1/556

حدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ ، عَنْ حَجَّاجٍ ، عَنْ عَطَاءٍ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : عُمْرَةٌ فِي رَمَضَانَ تَعْدِلُ حِجَّةً.

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Hac 13189, 8/106