"إنما الأعمال بالنيات، وإنما لكل امرئ ما نوى، فمن كانت هجرته إلى الله ورسوله فهجرته إلى الله ورسوله, ومن كانت هجرته إلى دنيا يصيبها أو امرأة ينكحها فهجرته إلى ما هاجر إليه "

"Ameller niyetlere göredir. Herkes niyetinin karşılığını alır. Her kim Allah'a ve Rasulü'ne hicret ederse, onun hicreti Allah'a ve Rasulü'nedir. Kim de erişeceği bir dünyalık veya evleneceği bir kadın için hicret ederse, onun hicreti hicret etmiş olduğu şeyedir."

Açıklama: Acluni tarafından senetsiz olarak rivayet edilen bu hadisi, Buhari, Sahih'inde B000001; Ebu Davud, Sünen'inde D002201; Tayalisi, Müsned'inde TM000037 yer vermiş; diğer bir çok imam tarafından da sahih olarak değerlendirilmiştir.

• Aclûnî Keşfu'l-Hafâ Harfü'l-hemze 1, 1/10

آخر ما تكلم به إبراهيم -عليه الصلاة والسلام- حين ألقي في النار:
"حسبي الله ونعم الوكي"

İbrahim aleyhissalâtü vesselâm’ın, ateşe atıldığı sırada söylediği son söz şudur: "Hasbiyellahu ve ni’me’l-vekîl: Allah bana yeter; O, ne güzel vekildir!"

Açıklama: Hatîb el-Bağdâdî bu metni, zayıf bir isnadla Ebû Hureyre’den merfû olarak rivayet etmiş ve ‘garib bir hadis’ olarak tanımlamıştır. Bu rivayet, İbn Abbas’tan mevkuf (bizatihi kendi sözü) olarak nakledilmektedir. Buhari, Sahih'inde B004564; İbn Ebi Şeybe, Musannefinde MŞ36977, Nesai de, Sünen-i Kübra'sında NS011015 rivayet etmişlerdir.

• Aclûnî Keşfu'l-Hafâ Harfü'l-hemze 5, 1/14

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ قَالَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ حَفْصَةَ - قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَوْ هِشَامِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ حَفْصَةَ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ - قَالَتْ: كُنَّا نُنْهَى أَنْ نُحِدَّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلاَثٍ ، إِلاَّ عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ، وَلاَ نَكْتَحِلَ وَلاَ نَتَطَيَّبَ وَلاَ نَلْبَسَ ثَوْبًا مَصْبُوغًا إِلاَّ ثَوْبَ عَصْبٍ ، وَقَدْ رُخِّصَ لَنَا عِنْدَ الطُّهْرِ إِذَا اغْتَسَلَتْ إِحْدَانَا مِنْ مَحِيضِهَا فِى نُبْذَةٍ مِنْ كُسْتِ أَظْفَارٍ ، وَكُنَّا نُنْهَى عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ .
قَالَ رَوَاهُ هِشَامُ بْنُ حَسَّانَ عَنْ حَفْصَةَ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .

Bize Abdullah b. Abdulvehhâb, ona Hammâd b. Zeyd, ona Eyyüb, ona Hafsa rivayet etti, Ebu Abdullah (Buhari) dedi ki: Yahut Hişam b. Hassan, ona Hafsa, ona Ümmü Atiyye’nin şöyle dediğini rivayet etti:
Bizlere bir ölü için üç günden fazla yas tutmamız yasaklanmıştı. Koca için dört ay on gün (yas tutmamız) müstesnâ. Bu süre zarfında sürme çekmememiz, hoş koku sürünmememiz, asb (denilen Yemen) kumaşı dışında, boyanmış elbise giymememiz emr olunmuştu. Ayrıca birimiz ay halinden gusledip temizlendiği esnada bir nebze Ezfâr kustu kokusu kullanmamıza ruhsat verilmişti. Diğer taraftan, cenazelerin arkasından gitmemiz de bize yasaklanıyordu.
(Buhari) dedi ki: Bu hadisi (bize) Hişâm b. Hassan, ona Hafsa, ona da Ümm Atiyye, Hz. Peygamber'den (sav) rivayet etmiştir.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Hayz 12, 1/256

حَدَّثَنِى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ مُوسَى بْنِ أَبِى عَائِشَةَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ عَائِشَةَ وَابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ أَبَا بَكْرٍ - رضى الله عنه - قَبَّلَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم بَعْدَ مَوْتِهِ .

Bize Abdullah b. Ebu Şeybe, ona Yahya b. Saîd, ona Süfyân, ona Musa b. Ebu Âişe, ona Übeydullah b. Abdullah b. Utbe, ona da Hz. Aişe ve İbn Abbas şöyle rivayet etmiştir:
Ebubekir (ra) Hz. Peygamber'i (sav) vefatından sonra öptü.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Meğâzî 83, 2/142

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَابِقٍ أَوِ الْفَضْلُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْهُ حَدَّثَنَا شَيْبَانُ أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنْ فِرَاسٍ قَالَ قَالَ الشَّعْبِىُّ حَدَّثَنِى جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِىُّ - رضى الله عنهما - أَنَّ أَبَاهُ اسْتُشْهِدَ يَوْمَ أُحُدٍ ، وَتَرَكَ سِتَّ بَنَاتٍ ، وَتَرَكَ عَلَيْهِ دَيْنًا ، فَلَمَّا حَضَرَ جِدَادُ النَّخْلِ أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ وَالِدِى اسْتُشْهِدَ يَوْمَ أُحُدٍ وَتَرَكَ عَلَيْهِ دَيْنًا كَثِيرًا ، وَإِنِّى أُحِبُّ أَنْ يَرَاكَ الْغُرَمَاءُ قَالَ « اذْهَبْ فَبَيْدِرْ كُلَّ تَمْرٍ عَلَى نَاحِيَتِهِ » . فَفَعَلْتُ ثُمَّ دَعَوْتُهُ ، فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَيْهِ أُغْرُوا بِى تِلْكَ السَّاعَةَ ، فَلَمَّا رَأَى مَا يَصْنَعُونَ أَطَافَ حَوْلَ أَعْظَمِهَا بَيْدَرًا ثَلاَثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ جَلَسَ عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ « ادْعُ أَصْحَابَكَ » . فَمَا زَالَ يَكِيلُ لَهُمْ حَتَّى أَدَّى اللَّهُ أَمَانَةَ وَالِدِى ، وَأَنَا وَاللَّهِ رَاضٍ أَنْ يُؤَدِّىَ اللَّهُ أَمَانَةَ وَالِدِى وَلاَ أَرْجِعَ إِلَى أَخَوَاتِى بِتَمْرَةٍ ، فَسَلِمَ وَاللَّهِ الْبَيَادِرُ كُلُّهَا حَتَّى أَنِّى أَنْظُرُ إِلَى الْبَيْدَرِ الَّذِى عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَأَنَّهُ لَمْ يَنْقُصْ تَمْرَةً وَاحِدَةً .

Bize Muhammed b. Sabık veya Fadl b. Yakub, ona Ebu Muaviye Şeyban , ona Firas, ona eş-Şa'bî, ona da Cabir b. Abdullah el-Ensârî şöyle rivayet etmiştir:

"Cabir’in babası (Abdullah) Uhud günü şehid düşmüş ve geriye altı kız evladı ve bir de üzerinde borç bırakmıştı. (Cabir der ki:) Hurma kesim ve hasat zamanı gelince Rasulullah’a (sav) geldim ve ona “Ey Allah’ın Rasulü! Bilmektesin ki babam Uhud günü şehid düştü ve geriye büyük miktarda borç bıraktı. Ben alacaklıların seni görmelerini arzu ediyorum” dedi. Rasulullah (sav) “Git! Hurmaları topla, her cins hurmayı ayrı ayrı yerlere yığıp, ayrı ayrı harman et (sonra gelip bana haber ver)” buyurdu. Ben Rasulullah’ın dediklerini yaptıktan sonra kendini davet ettim. Alacaklılar Rasulullah'ı orada görünce, alacaklarını hemen bu saatte almak üzere beni sıkıştırdılar. Rasulullah (sav) onların yaptıkları ısrarı görünce, hurma harmanlarının en büyüğünün etrafında üç defa dönüp dolaştı, sonra onun yanına oturdu. Ardından bana “Alacaklıları çağır!” buyurdu. Sonra da alacaklarına karşılık onlara ölçüp ölçüp hurma vermeye devam etti. Nihayet Allah babamın borçlarını tamamen ödedi. Vallahi ben, Allah’ın, babamın borçlarını tamamen ödemesine karşılık kız kardeşlerime bir tek hurma olmadan dönüp gitmeye razı idim. Allah'a yemin ederim ki, hurma yığınlarının hepsi kurtuldu. Ben, Rasulullah'ın (sav) yanına oturduğu yığına bakıp duruyordum. Sanki ondan bir tek hurma eksilmemiş gibi idi."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Vesâyâ 36, 1/753

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ أَخْبَرَنَا مَالِكٌ .
وَحَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ قَالَ حَدَّثَنِى مَالِكٌ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رضى الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ :
"إِذَا كَانُوا ثَلاَثَةٌ فَلاَ يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ الثَّالِثِ" .

Bize Abdullah b. Yusuf, ona Mâlik; (T) Bize İsmail, ona Mâlik, ona Nâfi' ona da Abdullah'ın (ra) rivayet ettiğine göre Rasulullah (sav) şöyle buyurdu:
"Üç kişi (bir arada) bulunduğunda, (bunlardan) ikisi, üçüncüyü bırakıp da (kendi aralarında) gizlice konuşmasın."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî İsti'zân 45, 2/542

وَقَالَ يَحْيَى حَدَّثَنَا سُفْيَانُ حَدَّثَنِى مَنْصُورٌ وَقَالَ زَائِدَةُ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ طَلْحَةَ حَدَّثَنَا أَنَسٌ . وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُقَاتِلٍ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنْ هَمَّامِ بْنِ مُنَبِّهٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضى الله عنه - عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « إِنِّى لأَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِى ، فَأَجِدُ التَّمْرَةَ سَاقِطَةً عَلَى فِرَاشِى فَأَرْفَعُهَا لآكُلَهَا ، ثُمَّ أَخْشَى أَنْ تَكُونَ صَدَقَةً فَأُلْفِيَهَا » .

Bize Yahya, ona Süfyân, ona Mansûr; (T) Bize Zâide, ona Mansûr, onlara Talha, ona da Enes; (T) Bize Muhammed b. Mukâtil, ona Abdullah, ona Ma'mer, ona Hemmâm b. Münebbih, ona da Ebu Hureyre (ra), Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
"Bazen aileme döndüğümde yatağımın üzerine düşmüş bir hurma buluyorum. Ancak yemek için aldığımda zekat (malı) olmasından endişe edip onu bırakıveriyorum."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Lukata 6, /673

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَرْعَرَةَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ عَدِىِّ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِى حَازِمٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضى الله عنه - قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ التَّلَقِّى ، وَأَنْ يَبْتَاعَ الْمُهَاجِرُ لِلأَعْرَابِىِّ ، وَأَنْ تَشْتَرِطَ الْمَرْأَةُ طَلاَقَ أُخْتِهَا ، وَأَنْ يَسْتَامَ الرَّجُلُ عَلَى سَوْمِ أَخِيهِ ، وَنَهَى عَنِ النَّجْشِ ، وَعَنِ التَّصْرِيَةِ . تَابَعَهُ مُعَاذٌ وَعَبْدُ الصَّمَدِ عَنْ شُعْبَةَ . وَقَالَ غُنْدَرٌ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ نُهِىَ . وَقَالَ آدَمُ نُهِينَا . وَقَالَ النَّضْرُ وَحَجَّاجُ بْنُ مِنْهَالٍ نَهَى .

Bize Muhammed b. Ar’ara, ona Şu’be, ona Adiy b. Sâbit, ona Ebu Hâzim, ona da Ebu Hureyre (ra) şöyle demiştir:

Rasulullah (sav), şehre mal getirenleri (şehir dışında) karşılamayı ve Muhacir'in bedevi adına satıp almasını, kadının kız kardeşinin boşanmasını şart koşmasını, adamın kardeşinin pazarlığını yaptığı mal üzerine pazarlık yapmasını da yasakladı. Satışı kızıştırmak maksadıyla alıcıymış gibi fiyat vermeyi, süt hayvanının memelerinin bağlanmasını da yasakladı.

Bu hususta Muâz ve Abdussamed (Muhammed b. Ar’ara’ya) mutabaat etmişlerdir. Ğunder ve Abdurrahman ise (nehâ: yasakladı, yerine): “nuhiye: yasaklandı” demişlerdir. Âdem ise rivayetinde: “Nuhînâ: Bize yasaklandı” derken, en-Nadr ve Haccac b. Minhâl: “Neha: yasakladı” demişlerdir.

Açıklama: Rivayet muallaktır; Buhari ile Abdüssamed b. Abdülvâris arasında inkıta vardır.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Şurût 11, 1/736

أوتيت جوامع الكلم، واختصر لي الكلام اختصارًا

Bana cevâmiu’l-kelim (sözün özü ya da az sözle çok anlam ifade yeteneği) verildi ve söz benin için özetlendi.

Açıklama: Bu metin, Buhari'de de yer alan meşhur rivayetin B007013 bir kısmına yapılan ziyade ile dikkat çekmektedir. Zira açıklama olarak gelen 'özet söz' ifadesi temel kaynaklarda yer almamaktadır. Müslim, bu hadisi Mesâcid'inde "Ben, cevâmiu’l-kelim ile " M001171 şeklinde rivayet etmiştir. Ancak Keşfu'l-Hafa ve Mekasidü'l-Hasene gibi sonraki dönem eserlerde, rivayetin ikinci kısmının yer aldığı görülmektedir.

• Aclûnî Keşfu'l-Hafâ Harfü'l-hemze 8, 1/14

"ائتدموا بالزيت، وادهنوا به؛ فإنه يخرج من شجرة مباركة"

Zeytinyağını katık edinin ve onu (bedeninize) sürün. Zira o, mübarek bir ağaçtan çıkmaktadır

Açıklama: Tirmizî bu hadisi el-İlel’inde rivayet etmiş ve hakkında 'Mürsel bir hadistir' demiştir. İbn Mâce ve Hâkim de bunu rivayet etmiş ve 'Buhârî ve Müslim’in şartlarına uygundur' kaydını düşmüştür. İbn Mace, Sünen'inde İM003319 ve Hâkim en-Nişaburî, el Müstedrek'te NM007319 riyavet etmiştir. Diğer rivayetler için bkz. İRM425 MK16698 T000962

• Aclûnî Keşfu'l-Hafâ Harfü'l-hemze 9, 1/15